Ministerialne strategie walki z suszą

W Polsce realizację zadań dotyczących monitoringu sytuacji suszowej, zapobiegania i zwalczania skutków suszy powierzono trzem rządowym resortom: Ministerstwu Klimatu i Środowiska, Ministerstwu Infrastruktury, a także Ministerstwu Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Z uwagi na rolniczą specyfikę portalu agrokultura.org w pierwszym rzędzie przyjrzyjmy się zakresowi działań Ministerstwa Rolnictwa.

Zalety Systemu monitoringu suszy (SMS)

Zgodnie ze strategią działania Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, podstawą oceny sytuacji suszowej jest System monitoringu suszy (SMS). Zadanie to, na zlecenie MRiRW, realizuje Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy (IUNG-PIB) w Puławach. Merytoryczną podwaliną systemu są wieloletnie doświadczenia IUNG-PIB w zakresie budowy modeli prognoz plonów, a także, jak podkreśla MRiRW, unikatowa w skali Europy i świata, baza danych glebowych charakteryzujących zróżnicowanie retencji wodnej siedliska glebowego dla obszaru naszego kraju.

Składowymi SMS są natomiast aplikacje komputerowe integrujące dane meteorologiczne niezbędne do obliczenia klimatycznego bilansu wodnego (KBW), a także dane z cyfrowej mapy glebowo-rolniczej, obrazującej przestrzenne zróżnicowanie retencji wodnej różnych kategorii agronomicznych gleb. Przy czym, przy wyznaczaniu obszarów zagrożonych suszą rolniczą, dla poszczególnych upraw w ramach SMS, uwzględniane są dwa czynniki: warunki pogodowe i podatność gleb na suszę. Natomiast podstawowym zadaniem dotyczącym monitorowania suszy rolniczej jest wskazanie obszarów występowania strat spowodowanych suszą w uprawach określonych w ustawie z dnia 7 lipca 2005 r. o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierząt gospodarskich (Dz. U. 2005 Nr 150 poz.1249).

MRiRW stawia na partnerstwa 

MRiRW pracuje też nad utworzeniem tzw. Lokalnych partnerstw do spraw wody (LPW), których zadaniem będzie inicjowanie i zacieśnianie współpracy pomiędzy wszystkimi kluczowymi partnerami (środowiska lokalne, instytucje, urzędy) na rzecz zarządzania zasobami wody w rolnictwie i na obszarach wiejskich.

Chodzi o zastosowanie tzw. podejścia terytorialnego dla łagodzenia problemów związanych z zarządzaniem wodą na obszarach wiejskich. Celem tej strategii jest tworzenie płaszczyzn współpracy pomiędzy podmiotami mającymi wpływ na gospodarkę i zachowanie zasobów wodnych. Podstawowym obszarem działania LPW są powiaty reprezentowane przez jednostki samorządu terytorialnego i inne podmioty działające na obszarze powiatów i gmin. Ponadto, dla zapewnienia jednolitego sposobu realizacji zadań związanych z gospodarką wodną na obszarze całego kraju, do działań związanych z przygotowaniem i tworzeniem lokalnych partnerstw wodnych zaangażowano Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie (CDR).

CDR zapewnia więc wsparcie wojewódzkich koordynatorów ds. wody w Wojewódzkich Ośrodkach Doradztwa Rolniczego (WODR), w zakresie właściwego przygotowania specjalistów ds. wody poprzez m.in. ustalenie zakresu zagadnień, jakimi zajmować się powinni doradcy, a także poprzez zapewnienie właściwych szkoleń, instrukcji i materiałów. Warto też wspomnieć, że na obecnym etapie, w każdym z województw powołano już pierwsze pilotażowe LPW, a ich  doświadczenia zostaną wykorzystane do wdrożenia odpowiednich rozwiązań w pozostałych powiatach na obszarze całego kraju.

Program „Nawodnienia w gospodarstwie”

Innym działaniem realizowanym przez MRiRW jest Program „Nawodnienia w gospodarstwie”, którego adresatami są rolnicy pragnący zabezpieczyć swoje uprawy przed skutkami suszy. W ramach tego programu możliwa jest realizacja zadań polegających na: modernizacji  istniejących już systemów nawadniających, wykonaniu nowych nawodnień, a także instalacji nowych ujęć wodnych z wód podziemnych lub powierzchniowych.

Rolnicy – beneficjenci tego programu – mogą zyskać pieniądze na wykonanie ujęć wody na potrzeby nawadniania, na zakup maszyn i urządzeń do poboru, magazynowania, uzdatniania, odzyskiwania lub rozprowadzania wody, a także na wykonanie instalacji nawadniających oraz systemów do sterowania nawadnianiem.

Dotychczasowy ogólny budżet tego rodzaju wsparcia, to kwota w wysokości 100 mln euro. A maksymalne wsparcie dla jednego beneficjenta to kwota w wysokości do 100 tys. zł. Przy czym, minimalna wysokość kosztów kwalifikowalnych umożliwiających pozyskanie dofinansowania w ramach Programu „Nawodnienia w gospodarstwie”, to kwota w wysokości 15 tys. zł. Dodajmy, że maksymalny poziom refundacji nie może przekraczać wartości rzędu 50% poniesionych przez rolnika kosztów kwalifikowalnych, lub 60%, w przypadku operacji realizowanych przez młodego rolnika. Instytucją wdrażającą Program „Nawodnienia w gospodarstwie” jest Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR). Środki pochodzą z unijnych funduszy w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. 

Program wsparcia dla spółek wodnych 

Kolejny program wsparcia w zakresie spraw suszowych realizowany przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi dotyczy „Zaopatrzenia w sprzęt do utrzymywania urządzeń wodnych”. Adresatami tego działania są spółki wodne lub związki spółek wodnych, pragnące zabezpieczyć gospodarstwa rolne przed zalaniem, podtopieniem lub nadmiernym uwilgoceniem spowodowanym przez powódź, lub deszcz nawalny. W ramach programu realizować można operacje związane z zaopatrzeniem w sprzęt służący do utrzymywania urządzeń wodnych.

Maksymalne wsparcie dla jednego beneficjenta wynosi do 1 mln zł – w przypadku spółki wodnej lub związku spółek wodnych. Jednak pod warunkiem, że więcej niż połowę członków spółki stanowią rolnicy posiadający grunty rolne, spółka została utworzona do wykonywania, utrzymania oraz eksploatacji urządzeń służących do ochrony gospodarstw członków spółki wodnej przed powodzią lub melioracji wodnych oraz prowadzenia racjonalnej gospodarki na terenach zmeliorowanych, będących w posiadaniu członków spółki wodnej. Dodajmy też, że  refundacja w ramach tego programu nie może przekroczyć 80% poniesionych przez spółkę wodną lub związek spółek wodnych kosztów kwalifikowanych. 

Do tej pory, w ramach Programu „Zaopatrzenie w sprzęt do utrzymywania urządzeń wodnych”, zrealizowano cztery nabory z dofinansowaniem dla 289 wniosków na ogólną kwotę 112 114 203 zł. Środki pochodziły z unijnego Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Obsługą programu zajmują się Oddziały Regionalne Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, właściwego ze względu na siedzibę spółki wodnej albo związku spółek wodnych

Pomoc suszowa dla producentów rolnych

Kolejny program realizowany pod egidą MRiRW to „Pomoc suszowa dla producentów rolnych”. Tego rodzaju wsparcie przyznawane jest producentom rolnym, których średni roczny dochód z prowadzonej działalności rolniczej, w związku z wystąpieniem suszy i innych niekorzystnych zjawisk atmosferycznych, obniżył się o ponad 30%. 

O pomoc suszową mogą ubiegać się producenci rolni, których gospodarstwo jest zagrożone utratą płynności finansowej w związku z ograniczeniami na rynku rolnym w związku z epidemią COVID–19 oraz którym nie została przyznana pomoc wskazana w § 13v ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 stycznia 2015 r. w sprawie szczegółowego zakresu i sposobów realizacji niektórych zadań Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, po zrzeczeniu się przez nich prawa do pomocy, o której mowa w ww. § 13v ust. 1 rozporządzenia. Zgodnie z danymi Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa wnioski o udzielenie pomocy w formie dotacji dotyczyły suszy, huraganów, gradu, deszczy nawalnych, przymrozków wiosennych i powodzi. Instytucją wdrażającą program jest ARiMR. 

W następnym artykule opiszę zakres działań okołosuszowych Ministerstwa Klimatu i Środowiska.

Materiały źródłowe:

1. Serwis Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej – Susza
   https://www.gov.pl/web/susza/jak-walczymy-z-susza
2. Poradnik: „Gospodarowanie wodą w obliczu susz” – materiał przygotowany przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
3. Plan Przeciwdziałania Skutkom Suszy (PPSS) – materiał przygotowany przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska