W Polsce, podobnie jak w innych krajach Unii Europejskiej, chów bydła mlecznego oraz produkcja mleka należy do jednej z najważniejszych gałęzi produkcji rolniczej. Ma duże znaczenie ekonomiczne, ponieważ jest źródłem utrzymania wielu gospodarstw rolnych, a także pełni rolę zaplecza surowcowego dla krajowego przemysłu mleczarskiego. Produkty przetwórstwa mleka są niezbędnym surowcem w różnych dziedzinach takich jak przemysł spożywczy czy farmaceutyczny. Polski przemysł mleczarski podąża za ciągle zmieniającymi się uwarunkowaniami rynkowymi czego efektem jest koncentracja produkcji. Należy zauważyć, że w krajowy przemysł mleczarski jest konkurencyjny na rynku międzynarodowym dzięki nowoczesnej technologii oraz wysokiej jakości surowca i przetwórstwa mleka.

Wydajność krów mlecznych

Liczne czynniki, m.in. konkurencyjność ze strony wysokowydajnego rolnictwa zachodnioeuropejskiego, realizacja krajowego programu rekompensat[1], które były wypłacalne mniejszym producentom za rezygnację z produkcji mleka czy zawirowania koniunkturalne na rynku globalnym, spowodowały koncentrację produkcji mleka w Polsce. Wzrost mleczności jest możliwy dzięki postępującemu procesowi koncentracji chowu ale również dzięki odpowiedniej technologii produkcji oraz genetyki bydła mlecznego. Według danych statystycznych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) w 2020r. w Polsce średnio uzyskiwano ponad 6 tys. kg mleka. Pod względem wydajności krów mlecznych na świecie liderem pozostaje USA – 10,5 tys. kg, a zaraz za nim znajduje się Dania – 9,9 tys. kg oraz Kanada – 9,4 tys. kg (wyk. 1).

Wykres 1. Wydajność krów mlecznych w wybranych krajach (w kg/szt.) / Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych KOWR

[1] W latach 2007-2009 realizowano krajowy program rekompensat wypłacanych producentom mającym przyznane kwoty mleczne w wysokości do 20 ton.

Produkcja mleka krowiego

Od wejścia Polski do Unii Europejskiej skala produkcji mleka odznacza się tendencją wzrostową w wyniku czego nasz kraj należy do ważnych światowych oraz unijnych producentów. W skali całego świata, pod względem produkcji mleka krowiego, dominuje USA, Indie oraz Brazylia. Natomiast Polska w tym rankingu zajmuje 14 pozycję. Z kolei w Unii Europejskiej dominują Niemcy oraz Francja, a Polska zajmuje 5 lokatę. W 2020r. krajowa produkcja mleka krowiego wynosiła 14,8 mln ton (wyk. 2).

 

Wykres 2. Produkcja mleka krowiego w wybranych regionach świata (w mln ton) / Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych KOWR

Pogłowie krów mlecznych

Korzystne warunki przyrodnicze oraz długoletnia tradycja chowu bydła powodują, że Polska posiada korzystne warunki do rozwijania produkcji mleka. Pogłowie krów mlecznych w Polsce w latach 70. XX wieku wynosiło około 6 mln sztuk. Po przystąpieniu Polski do UE nastąpił proces modernizacji maszyn produkcyjnych, przy jednoczesnej koncentracji produkcji. Działania te spowodowały znaczą redukcję pogłowia krów mlecznych, które w 2020r. wynosiło 2,1 mln sztuk.

To właśnie względy ekonomiczne powodują, że produkcja mleka skupia się w Polsce centralnej i wschodniej, tj. na terenie województw: mazowieckiego (23% łącznego pogłowia krów mlecznych), podlaskiego (20%), wielkopolskiego (13%), a także warmińsko-mazurskiego i łódzkiego (po 8%), kujawsko-pomorskiego (6%) i lubelskiego (5%). Sprzyjające warunki przyrodnicze, kultura rolna, tradycja czy możliwość produkcji konkurencyjnych cenowo pasz objętościowych, powodują, że rejony te skupiają około 83% krajowego pogłowia krów mlecznych. Należy również zaznaczyć, że rejony te realizują aż 86% dostaw mleka (rys. 1).

Rysunek 1. Regionalizacja pogłowia krów mlecznych w Polsce, w tys. sztuk (stan w grudniu 2020r.) / Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego

Eksport produktów mlecznych

Przed 2004 rokiem głównymi odbiorcami artykułów mleczarskich z Polski były kraje Europy Wschodniej. Po akcesji Polski do UE, głównymi partnerami naszego kraju stały się państwa unijne. W okresie styczeń – czerwiec 2021r. największe ilości produktów mlecznych wyeksportowano do Unii Europejskiej (aż 64% całego eksportu). Głównymi odbiorcami były Niemcy, Czesi oraz Włosi.

Rozwój eksportu powoduje zmiany w strukturze towarowej sprzedawanych z granicą produktów mlecznych. W eksporcie dominują produkty o wyższym stopniu przetworzenia. Główną gałęzią krajowego przetwórstwa mleka są sery i twarogi. Polska zaliczana jest do znaczących producentów tego asortymentu na świecie. W tym rankingu nasz kraj zajmuje szóste miejsce, zaraz po USA, Niemczech, Francji, Włoszech i Niderlandach. Z kolei w Unii Europejskiej zajmujemy piąte miejsce – z 9% udziałem w produkcji unijnej. Wzrost krajowej produkcji powoduje dynamiczny rozwój eksportu serów i twarogów.

Największą dynamiką wzrostu charakteryzował się eksport lodów, mleka płynnego i śmietany, a także serwatki. Należy zaznaczyć, że nasz kraj jest znaczącym producentem mleka w Unii Europejskiej. W przypadku śmietany zajmujemy trzecie miejsce w produkcji, zaraz po Niemczech i Francji. Polska jest również zaliczana do znaczących producentów lodów. Jest to głównie spowodowane innowacyjnymi rozwiązaniami, a także stałym poszerzaniem oferty asortymentowej: nowe smaki, obniżona kaloryczność czy wprowadzenie lodów rzemieślniczych, które cieszą się coraz większym zainteresowaniem wśród konsumentów.

Wykres 3. Struktura geograficzna polskiego eksportu produktów mlecznych w okresie styczeń – czerwiec 2021r. / Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych KOWR

Import produktów mlecznych

Polski import w porównaniu do eksportu jest znacznie mniejszy, a przywożone produkty w 95% pochodzą z państw UE (wyk. 4). Głównie importujemy od Niemców, z Niderlandów czy Litwy. W imporcie dominują produkty, do których w produkcji zużywa się duże ilości surowca. Największy udział w wartości przywozu mają sery i twarogi oraz mleko zagęszczone i w proszku, a także mleko płynne i śmietana. Produkty te stanowią poszerzenie krajowego asortymentu.

Wykres 4. Struktura geograficzna polskiego importu produktów mlecznych w okresie styczeń – czerwiec 2021r. / Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych KOWR

Spożycie artykułów mleczarskich

Zachodzące zmiany zarówno w skali jak i w strukturze produkcji artykułów mleczarskich, jak i w poziomie cen detalicznych, wpłynęły na wielkość spożycia tych artykułów. Należy zauważyć, że w ostatnich latach występuje tendencja wzrostowa pod względem konsumpcji mleka jak i jego przetworów. Wynika to przede wszystkim z wzrostu podaży artykułów mleczarskich ale także coraz szerszej ich oferty, poprawiającej się dochodowości ludności czy zmiany stylu żywienia i nawyków żywieniowych.

Według danych GUS w 2020r. bilansowe spożycie mleka i jego przetworów wynosiło 244 litry w przeliczeniu na mieszkańca. Natomiast statystyczny Polak w 2020r. zjadł 5,9 kg masła.

Ceny mleka w Polsce

W 2021r. ceny mleka charakteryzowały się tendencją wzrostową (wyk. 5). W styczniu za 100 kg mleka rolnicy średnio otrzymywali 150 zł, natomiast już w listopadzie cena ta znacznie wzrosła i wynosiła ponad 175 zł. Wynika to głównie z spadku produkcji tego surowca u głównych eksporterów na świecie. Jak podają analitycy z PKO BP „wzrostowi cen mleka sprzyjało m.in. relatywnie łagodne przejście branży mleczarskiej przez pierwszy etap kryzysu pandemicznego, mające odzwierciedlenie we wzroście zyskowności firm”. Według analityków oczekuje się, że przeciętna cena skupu mleka w Polsce może wzrosnąć o około 7-12%.

Wykres 5. Ceny mleka w Polsce w latach 2018-2021 / Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Zintegrowanego Systemu Informacji Rynkowej

Podsumowując, pochodzące z Polski produkty mleczne w ostatnich latach docierają do coraz większego grona konsumentów zagranicznych. Dzięki dużej bioróżnorodności oraz tradycji oferujemy produkty żywnościowe odznaczające się niepowtarzalnością dla różnych regionów. Ofertę wzbogacamy również o żywność tradycyjną, która cieszy się coraz większym zainteresowaniem wśród odbiorców. Należy zauważyć, że większość produktów mleczarskich eksportujemy/importujemy do/z Unii Europejskiej. W przypadku cen mleka prognozy pozwalają mieć nadzieję na dalej rosnące ceny.

Anna Zawieja
Rolniczka z pasji i wykształcenia. Od najmłodszych lat związana z tematyką rolnictwa ze względu na prowadzone przez rodziców gospodarstwo rolne. Aktualnie zajmuje się tematyką łowiectwa oraz analizą sytuacji na rynku rolniczym.

Skomentuj. Jesteśmy ciekawi Twojej opinii!