Święty Roch (wspomnienie 16 sierpnia), to patron i opiekun rolników oraz zwierząt gospodarskich. Chroni też przed chorobami, szczególnie podczas epidemii. Jego kult, to żywa, polska, rolnicza tradycja. Święty jest patronem wielu sanktuariów i miejscowości w Polsce, a uroczystości dziękczynne oraz odpustowe w wielkopolskim Mikstacie, wpisano na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego pod egidą UNESCO.  

Od najdawniejszych czasów, odkąd człowiek zaczął zajmować się rolnictwem, jasne stało się, że uzyskanie odpowiednich efektów wykonywania rolniczych prac, nie zależy tylko i wyłącznie, od ludzkiego wysiłku. A o urodzaju na polach, czy o dobrostanie zwierząt hodowlanych, decyduje wiele niezależnych czynników, takich jak warunki pogodowe (np. deszczowe albo suche lata, mocne lub słabsze mrozy w zimie), naturalne klęski, zarazy i pomory ludzi oraz zwierząt, czy też przynoszące zniszczenia i głód, konflikty zbrojne. 

Święty Roch pomoże… 

Wszystkie wyżej opisane zjawiska i okoliczności, do dziś wykraczają poza moc sprawczą rolnika i w naturalny sposób rodzą potrzebę odwoływania się do sił wyższych. W czasach przedchrześcijańskich rolę tę spełniały odwołania do bóstw agrarnych lub pogodowych. Natomiast, wraz z nadejściem chrześcijaństwa, rolnicy na naszych ziemiach zaczęli się zwracać bezpośrednio do Trójcy Świętej lub Matki Bożej, albo też do konkretnych świętych.   

Dobrym tego przykładem jest święty Roch, którego liturgiczne wspomnienie w Kościele Rzymskokatolickim przypada na 16 sierpnia. Zgodnie z kościelną i ludową tradycją, święty Roch jest patronem rolników oraz zwierząt gospodarskich i domowych. Patron ten chroni też ludzi przed zarazą i chorobami zakaźnymi, szczególnie podczas epidemii.  

Rozdał majątek i pomagał chorym

Jak ustalili historycy, święty Roch urodził się około 1295 roku (lub według innych źródeł, między 1345 a 1350 rokiem), we francuskim Montpellier, a zmarł przed 1420 rokiem, w miejscowości Angera we Włoszech. Roch był jedynym synem rządcy Montpellier. A w wieku 19. lat stracił oboje rodziców. Po ich śmierci, ten młody wierzący człowiek, sprzedał należącą do jego ojca wielką majętność, rozdał wszystko ubogim i wyruszył do Rzymu. Podczas tej pielgrzymki, we włoskim miasteczku Acquapendente, zastała go epidemia dżumy. W tamtejszym szpitalu przyszły święty opiekował się chorymi. I dopiero później trafił do Rzymu, gdzie spędził 3 kolejne lata. Tam też, zgodnie z kościelnym przekazem, dokonał wielu cudownych uzdrowień. 

Uwięzienie i śmierć

Natomiast podczas powrotu z Włoch do Francji, w mieście Piacenzy, sam zaraził się dżumą. Wówczas, z troski o to, by nie zarażać innych ludzi, ukrył się w pobliskim lesie. Zgodnie z legendą wytropił go tam pies, który przynosił mu pożywienie. Wtedy to Roch cudownie ozdrowiał. A gdy odzyskał siły, wyruszył w drogę powrotną do Francji. Niestety jednak, w skutek nieporozumienia na granicy francusko-włoskiej, wzięto go za szpiega i uwięziono w miejscowości Angera. Tam też, nierozpoznany Roch, zmarł w więzieniu. I jak głosi kościelna tradycja, po jego śmierci, na ścianie celi, w której go przetrzymywano, ukazał się cudowny napis, potwierdzający jego tożsamość i niewinność. To cudowne zdarzenie sprawiło, że ustalono, kim był i czego dokonał święty Roch. 

Patron rolników, lekarzy i więźniów

W niedługim czasie po jego śmierci, kult świętego Rocha zaczął się szerzyć w Europie. Pomogli w tym franciszkanie, ponieważ za życia Roch przystał do tego zakonu.
Święty Roch został też patronem miast: Montpellier, Parmy oraz Wenecji.
Zgodnie z tradycją, święty patronuje nie tylko rolnikom i zwierzętom hodowlanym oraz domowym, ale też ogrodnikom, aptekarzom, lekarzom, szpitalom i więźniom. 

Św. Roch jest patronem m. in. rolników

Kult świętego w Polsce 

W Polsce święty Roch był czczony już w XV. wieku i obok świętego Sebastiana, stał się patronem chroniącym od zarazy. W tym czasie w Wenecji i Rzymie powstawały bractwa jego imienia. Z czasem tradycja ta przeszła również na ziemie dawnej Rzeczypospolitej i na przełomie XVII i XVIII wieku, przy szpitalu św. Rocha w Wilnie, powstała Wspólnota Braci Miłosierdzia od św. Rocha, popularnie zwani Rochitami, która działała na Litwie i Żmudzi, a jej zasadniczym celem było pielęgnowanie chorych i grzebanie ofiar epidemii

Dodajmy, że w naszym kraju kult świętego był szczególnie silny w XV. wieku, a do dziś jest czczony w wielu miastach i kościołach. Święty Roch jest też patronem Sokołowa Podlaskiego, Zatora pod Krakowem i Kazimierzy Wielkiej w województwie świętokrzyskim. W najczęstszym ikonograficznym ujęciu święty przedstawiany jest w stroju wędrowca z wiernie towarzyszącym mu psem.

Ogniska i święcenie zwierząt

Zgodnie ze starymi tradycjami, w niektórych regionach Polski, 16 sierpnia – w dzień wspomnienia św. Rocha – rozpalano ogniska, do których wrzucano zioła poświęcone w oktawę Bożego Ciała. Następnie przez te ognie przepędzano bydło. Chodziło o to, by uchronić je od chorób. 

Znane są też opisy obyczajów ze środkowej i północnej Polski, gdzie w dniu świętego Rocha, mieszkańcy wsi obchodzili pola i ugory, łąki i pastwiska, na których rozpalano obrzędowe ogniska i wrzucano do nich poświęcone zioła. Ognie palono także na ścieżkach prowadzących z obór na pastwiska. Następnie, trzykrotnie przepędzano przez nie bydło, uderzając przy tym w bębny dla ochrony przed urokami i chorobami.

Natomiast obecnie, 16 sierpnia, w wielu miejscach w Polsce, organizowane są uroczystości, podczas których święci się zwierzęta gospodarskie. Czyni się to dla zapewnienia im zdrowia i ochrony przed chorobami. Liturgiczne wspomnienie św. Rocha jest też okazją do odpustów. Święty Roch proszony jest wówczas o wstawiennictwo w chorobach, zwłaszcza w przypadkach epidemii i problemów ze zdrowiem zwierząt. 

Opiekun zwierząt gospodarskich

Symboliczny początek jesieni 

16 sierpnia, na dawnej polskiej wsi, uważany był również za początek jesieni. To powodowało, że do tej daty, całe zboże musiało być już wymłócone, a groch zebrany. Tak, by zapasów zebranych w okresie letnim starczyło do następnych zbiorów. Do naszych czasów zachowały się też związane z tym dniem ludowe przysłowia: „Na święty Roch w stodole groch”, „Na świętego Rocha na pole już socha” oraz: „Na święty Roch, jaki dzień, taka noc”.

Na święty Roch w stodole groch

Uroczystości w Mikstacie pod patronatem NIKiDW

W odniesieniu do wspomnienia świętego Rocha, warto też przywołać przykład, prawie dwutysięcznego miasta Mikstat w powiecie ostrzeszowskim w Wielkopolsce, gdzie tradycyjny kult tego patrona jest mocno zakorzeniony i żywy. I to do tego stopnia, że Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi (NIKiDW), objął patronatem honorowym tegoroczne, miejscowe uroczystości odpustowe ku czci św. Rocha, z obrzędem błogosławieństwa zwierząt, które odbędą się w dniach 15-16 sierpnia, w tamtejszym Diecezjalnym Sanktuarium św. Rocha. 

Dodajmy, że odbywające się w Mikstacie uroczystości odpustowe ku czci św. Rocha mają ponad trzechsetletnią tradycję i związane są nierozłącznie z miejscowym, drewnianym kościołem wotywnym, znajdującym się na Wzgórzu Cmentarnym. Warto też wspomnieć, że mieszkańcy miasta wierzą, że to właśnie dzięki wstawiennictwu św. Rocha, ich przodkowie zostali ocaleni w czasie epidemii cholery. Zlokalizowany obecnie w centralnym miejscu cmentarza, drewniany kościół, wybudowano w 1786 roku w podziękowaniu za ten cud. Natomiast w 2011 r., świątynię tę ustanowiono Diecezjalnym Sanktuarium Świętego Rocha. 

Spotkania z młodzieżą i chorymi

Tegoroczne uroczystości odpustowe w Mikstacie w odbędą się dniach 15-16 sierpnia 2025 roku. Jednak przygotowania do nich rozpoczynają się już 7 sierpnia br. Ich symbolicznym początkiem będzie wieczorna nowenna do św. Rocha, poprzedzona spotkaniami z udziałem dzieci i młodzieży. Natomiast w niedzielę poprzedzającą odpust, zorganizowane zostanie spotkanie dla osób chorych, starszych i niepełnosprawnych, którym patronuje św. Roch. Przewidziano też okolicznościową mszę w ich intencji, a po niej koncert muzyki dawnej i słowiańskiej. 

Matki Boskiej Zielnej w Mikstacie

Ponadto, 15 sierpnia, w uroczystość Matki Boskiej Zielnej, po wieczornej mszy, z fary w Mikstacie, wyruszy procesja z Najświętszym Sakramentem i relikwiami św. Rocha, która dotrze na Wzgórze Cmentarne. Uroczystość połączono ze święceniem tradycyjnych, zielno-kwietnych bukietów. Natomiast o północy, z 15 na 16 sierpnia, odprawiona zostanie okolicznościowa msza. A w sobotę, 16 sierpnia, od samego rana, w okolicach sanktuarium w Mikstacie, będzie można spotkać pielgrzymów z wieloma różnymi zwierzętami, a także jeźdźców na koniach i tradycyjne powózki. Po porannej mszy w intencji rolników i hodowców, odbędzie się obrzęd błogosławieństwa zwierząt, który od lat jest niezwykle widowiskowy. W tym roku dokona go ksiądz biskup Wiesław Lechowicz. Całość obchodów zwieńczy tradycyjny ludowy jarmark odpustowy.

Wpis na listę dziedzictwa UNESCO

Dodajmy, że w 2015 roku, uroczystości odpustowe ku czci św. Rocha, z obrzędem błogosławieństwa zwierząt w Mikstacie, zostały wpisane na Krajową Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego pod egidą UNESCO. 

 

Źródła: 

  • „Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne”, aut.: Barbara Ogrodowska, Wydawnictwo: Muza, Warszawa 2010. 
  • „Obyczaje w Polsce – Od średniowiecza do czasów współczesnych”, Praca zbiorowa pod redakcją Andrzeja Chwalby, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006. 
  • „Wielka Księga Świętych” – Tom 3, Zbigniew Bauer, Adam Leszkiewicz, Wydawnictwo WAM, Kraków 2003
  • „Na święty Roch w stodole groch”, publ.: Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi (nikidw.edu.pl), aut.: Joanna Szymańska-Radziewicz – 
  • Artykuł na portalu Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi – https://nikidw.edu.pl/uroczystosci-odpustowe-w-ku-czci-sw-rocha-w-mikstacie/, aut.: Małgorzata Strzelec, ksiądz Krzysztof Ordziniak

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

14 + piętnaście =