Różnorodność biologiczną definiuje się jako zróżnicowanie organizmów na wszystkich poziomach organizacji przyrody – od zróżnicowania genetycznego w obrębie gatunku do rozmaitości ekosystemów (Wolson, 1992). Bioróżnorodność została uznana za istotną wartość przyrodniczą, którą należy chronić. Szczególnej uwagi wymagają składniki bioróżnorodności, które zagrożone są wyginięciem w wyniku przekształcenia krajobrazu i likwidacji siedlisk, negatywnej presji człowieka na gatunki postrzegane jako niepożądane czy zmiany systemu upraw (Nechay, 2000).
Zagrożone są również same środowiska pól uprawnych przez upraszczanie ich struktury. Równocześnie, wraz z rosnącą ludzką populacją, wzrasta zapotrzebowanie na płody rolne i produkty pochodzące z hodowli. W tej sytuacji, gdy dodatkowo możemy obserwować wyraźny wpływ zmieniającego się klimatu na uprawy i stosunki wodne, konieczne jest diametralne przewartościowanie całego obecnego rolnictwa.
Tutaj z pomocą przychodzi rolnictwo zrównoważone, czyli według Polskiego Stowarzyszenia Rolnictwa Zrównoważonego ASAP efektywna produkcja bezpiecznej, wysokiej jakości żywności w sposób chroniący, a także poprawiający stan środowiska naturalnego, socjalne i ekonomiczne warunki bytu rolnika i zatrudnionych w gospodarstwie pracowników, jak też lokalnych społeczności. Główną ideą rolnictwa zrównoważonego jest nie tylko czerpanie maksimum zysków z uprawy i hodowli, ale także jednoczesne zadbanie o środowisko i przyszłość nie tylko swoją, ale i następnych pokoleń. Zasady rolnictwa zrównoważonego odnoszą się do całego gospodarstwa jako ściśle powiązanego z otaczającym go ekosystemem. Stosowanie takiego systemu przynosi wymierne korzyści dla środowiska naturalnego, przyczyniając się do poprawy jakości powietrza, wód gruntowych i żyzności gleb; obniżenia emisji gazów cieplarnianych i zużycia energii ze źródeł nieodnawialnych oraz zwiększenia bioróżnorodności w agroekosystemach i krajobrazie rolniczym. Bardzo ważną rolę w rolnictwie zrównoważonym powinno odgrywać zróżnicowane zmianowanie, czyli dobrze znany już od stuleci płodozmian. W tym przypadku należy jednak włączyć do uprawianych roślin gatunki motylkowe, ponieważ wiążą azot i poprawiają fizyko-chemiczną strukturę gleby. Dzięki temu będzie można w gospodarstwach ograniczyć nawożenie mineralne oraz zmniejszyć liczbę zabiegów uprawy roli, a tym samym zredukować ilość dostarczanych do gleby substancji chemicznych.
Dodatkowo działania te sprzyjają magazynowaniu węgla w glebie i zmniejszaniu efektu cieplarnianego, a przez to przeciwdziałają zmianom klimatu. Bardzo ważne jest także uświadamianie rolników o konieczności zachowania dużej różnorodności gatunkowej roślin uprawnych i dzikich, co wpływa na poziom zróżnicowania mikroorganizmów przyczyniających się do zwiększenia zawartości próchnicy w glebie i poprawy jej żyzności. W celu promowania zrównoważonego sposobu gospodarowania, w latach 2014–2020 funkcjonował w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich pakiet propagujący zrównoważony sposób gospodarowania, ze szczególnym uwzględnieniem zapobiegania ubytkowi substancji organicznej gleby. Zamknięty w roku 2020 program podlega obecnie ewaluacji. Pod uwagę brany jest faktyczny wpływ działalności, do której rolnik został zobowiązany w ramach pięcioletniej umowy, na środowisko naturalne. Zanim jeszcze jednak wyniki ewaluacji zostaną podane do wiadomości publicznej, warto żeby wszyscy rolnicy zastosowali się do kilku podstawowych zasad zrównoważonego rolnictwa. Przede wszystkim należy do nich – poza wspomnianym wyżej zmianowaniem – optymalny dobór roślin uprawnych i prawidłowy siew.
W zmieniającym się klimacie i przy, nawet w obrębie jednego kraju, zróżnicowanych warunkach klimatyczno-glebowych przede wszystkim należy w sposób przemyślany dobierać gatunki i odmiany uprawianych roślin. Każdy rolnik powinien także regularnie wzbogacać swoją wiedzę na temat wymagań dotyczących uprawy oraz ochrony danych odmian i gatunków, w celu zoptymalizowania efektu produkcyjnego przy jak najmniejszych szkodach dla środowiska naturalnego. Z tym zagadnieniem wiąże się także nawożenie roślin w oparciu o bilans nawozowy. Główną zasadą takiego sposobu nawożenia jest wiedza o tym, że użyźnianie powinno jedynie uzupełnić składniki pokarmowe obecne w glebie, odpowiednio do potrzeb roślin. Składniki dostarczone w nawozach muszą równoważyć z nadwyżką te pobrane wraz z plonami, nie zanieczyszczać nadmiernie i nie obciążać gleby, co może prowadzić do zatrucia okolicznych wód.
Ponieważ każda uprawa zubaża ziemię, a składniki pokarmowe zostają jej systematycznie odbierane poprzez wywożenie ich poza obręb pól, ważna jest także budowa żyzności gleby przez wzrost zawartości próchnicy. Jest to nierozłącznie związane z wiedzą na temat właściwości gruntu jedynie wspieranego nawozami. Próchnica, będąca jednocześnie magazynem wody, poprawia urodzajność pól. W efekcie gospodarstwo produkuje więcej i taniej, będąc mniej wrażliwe na niekorzystne zjawiska pogodowe. Niewątpliwie z wytworzeniem w glebie odpowiedniej warstwy magazynującej wodę związane jest efektywne wykorzystanie dostępnych zasobów wodnych – zarówno glebowej, jak i pozyskiwanej z nawadniania. Racjonalne jej wykorzystanie pozwala na zapewnienie stabilności i trwałości produkcji rolniczej, szczególnie w kontekście zmian klimatycznych.
Rolnik powinien oszczędnie gospodarować wodą, możliwie zwiększać retencyjność i na bieżąco monitorować jej potrzeby oraz zużycie. Niebagatelny wpływ na stosunki wodne oraz jakość gleby ma sposób jej uprawy. Przede wszystkim należy zapobiegać erozji zachodzącej bardzo szybko pod wpływem wiatru i opadów. W tym przypadku pomocne jest jak najdłuższe trzymanie gleby pod okrywą roślinną. Uprawa roślin o bogatym systemie korzeniowym, dobrze okrywających glebę – podobnie jak pozostawianie gleby pokrytej resztkami pozbiorowymi – ogranicza zjawisko erozji. Ponieważ w ostatnim dziesięcioleciu bardzo rozpowszechniona stała się orka prawie natychmiast po żniwach, należy także rozważyć uprawę bezorkową, która – jak płodozmiany przeciwerozyjne – mogą skutecznie powstrzymać erozję. W uprawie bezorkowej zabiegi sprowadzają się przeważnie do spulchniania gleby i mieszania jej powierzchni, bez jej odwracania. Resztę pracy wykonują dżdżownice i inne organizmy glebowe, które budują korytarze, poprawiając żyzność, wspomagają wietrzenie, a także przetwarzają pozostałości pozbiorowe. W rolnictwie zrównoważonym bardzo ważną rolę odgrywa także dbałość o bioróżnorodność w gospodarstwie i jego otoczeniu. Jest to działanie nie tylko mające na celu ochronę otaczającej pola uprawne przyrody, ale ma również wymierne korzyści dla rolników.
Nie należy zapominać, że utrzymanie bioróżnorodności roślin uprawnych i dzikich w gospodarstwie zwiększa liczebność owadów pożytecznych – naturalnych wrogów szkodników. Sprzyja temu utrzymywanie w gospodarstwie obszarów proekologicznych, takich jak: zakrzaczenia, zadrzewienia, miedze, oczka wodne itp. Siedliska te stanowią miejsca bytowania, schronienia oraz pokarmu dla organizmów pożytecznych. Zachowanie ich w gospodarstwie może wpłynąć na ograniczenie lub wyeliminowanie użycia insektycydów. Nie wolno także zapominać o integrowanej ochronie roślin. Polega ona na łączeniu różnych metod ochrony – mechanicznych, fizycznych, biologicznych, hodowlanych oraz chemicznych. Wykorzystując wiedzę o szkodliwych organizmach i o roślinach uprawnych, można w odpowiednich terminach podejmować różnorodne działania pozwalające na ich zwalczenie lub ograniczenie szkodliwości. Zgodnie z integrowaną ochroną roślin, w pierwszej kolejności rolnicy powinni wykorzystać metody niechemiczne. Polegają one na profilaktyce, czyli zapobieganiu, a środki chemiczne powinny być użyte dopiero wtedy, gdy mimo zastosowania metod niechemicznych wystąpią organizmy szkodliwe oraz zostaną przekroczone ich progi szkodliwości. Można w ten sposób znacznie obniżyć stosowanie chemicznych środków ochrony roślin, co wpłynie na poprawę środowiska naturalnego.
Zrównoważone rolnictwo to jednak przede wszystkim ograniczenie emisji gazów cieplarnianych. Klasyczne rolnictwo emituje niestety szereg gazów cieplarnianych takich jak CO2, CH4, NH3, NOX. Te emisje można minimalizować przez precyzyjne użytkowanie maszyn i urządzeń, dobrą gospodarkę paliwami, nawozami organicznymi, pozostałościami pozbiorowymi oraz optymalizację warunków chowu zwierząt. Także wysiewanie roślin okrywowych jako międzyplony pozwala na lepsze pochłanianie CO2. Nie wolno także zapominać o prawidłowym zarządzaniu odpadami oraz podejmowaniu działań pomocnych w społecznej akceptacji rolnictwa. Rolnictwo tradycyjne napotyka coraz większe obawy społeczne co do odpowiedniego i dobrego dla środowiska naturalnego sposobu prowadzenia upraw. Rolnicy zaangażowani w rolnictwo zrównoważone mogą z sukcesem przekonać okolicznych – i nie tylko – mieszkańców, że rolnictwo może być przyjazne dla środowiska, a kupowanie u takich rolników skraca łańcuch dostaw żywności i zmniejsza ślad węglowy produktów. Dodatkowo odpowiednio zareklamowane obszary rolnictwa zrównoważonego są bardziej atrakcyjne dla turystów.
Podsumowując, zrównoważone rolnictwo to efektywna produkcja bezpiecznych, wysokiej jakości produktów rolnych, w sposób chroniący i wspierający poprawę środowiska
naturalnego oraz ochrona zdrowia i dobrostanu zwierząt. Rolnicy to producenci żywności, ale zobowiązani do dbania o środowisko naturalne i krajobraz na obszarach wiejskich.
Musimy zdawać sobie sprawę, że w obliczu zmieniającego się klimatu i gwałtownie rosnącej liczby ludności na planecie tylko zrównoważony rozwój odpowiada na aktualne potrzeby globalne oraz jest jedyną alternatywą, jeśli chcemy zachować Ziemię w nadającym się do życiai użytkowania stanie dla przyszłych pokoleń.
Artykuł pochodzi z magazynu Drzewo Franciszka [więcej przeczytaj tutaj]
Źródła:
https://rolnictwozrownowazone.pl/asap-akademia/
Nechay G. 2000: Status of hamsters.Cricetus cricetus, Cricetus migratorius,
Mesocricetus Newtoni and species other hamster in Europe. “Nature and
Environment series”, 106: 1–73, Strasbourg, s. 73.
Wilson J. 1992: J. Wilson, Wędkarstwo słodkowodne, Warszawa 2014, s. 1–96.
https://www.cdr.gov.pl/en/aktualności/57-cdr-informuje/2459-rolnictwo-zrównoważone-sposobem-na-produkcję-bezpiecznej-żywności-i-ochronę-środowiska-naturalnego
https://www.zywnosc.com.pl/zrownowazony-rozwoj-rolnictwo/żywność.com.pl
