Wdrażanie zadań dotyczących monitorowania sytuacji suszowej, a także zapobiegania i zwalczania skutków suszy powierzono trzem rządowym resortom: Ministerstwu Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwu Klimatu i Środowiska oraz Ministerstwu Infrastruktury. W ostatnim moim artykule opisałem strategie i programy realizowane przez MRiRW. Pora więc na analizę priorytetów i metod działania MKiŚ.
Kluczowe inicjatywy na rzecz ochrony zasobów wodnych
Na podstawie informacji publikowanych przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska można wnioskować, że obecnie trwają prace związane z opracowywaniem 3 przedsięwzięć:
- Krajową strategią adaptacji do zmian klimatu i Planem działań adaptacyjnych, skupiającą się na gospodarce wodnej jako jednym z sektorów najbardziej zagrożonych skutkami zmian klimatycznych.
- Krajowym planem odbudowy zasobów przyrodniczych, mającym na celu ochronę ekosystemów wodnych, terenów zależnych od wód, a także obszarów rolnych i leśnych.
- Strategią ochrony obszarów wodno-błotnych, skoncentrowaną na odbudowie mokradeł i poprawie ich zdolności retencyjnych, co przyczyni się do zachowania równowagi ekologicznej i zabezpieczenia zasobów wodnych.
Sztandarowy program MKiŚ
W przeszłości Ministerstwo Klimatu i Środowiska w pierwszym rzędzie stawiało na realizację Programu Priorytetowego „Moja Woda”. W tym przypadku ważna była praca u podstaw, czyli w miejscach w których wody opadowe i roztopowe niejako biorą swój początek. Głównymi adresatami PP „Moja Woda” były zatem osoby fizyczne – właściciele lub współwłaściciele nieruchomości, na których znajdują się budynki mieszkalne jednorodzinne. Wsparcie mogły otrzymać również właściciele nieruchomości na których planuje się budowę lub na których rozpoczęto już budowę obiektów mieszkalnych jednorodzinnych. Pod warunkiem jednak, że budynki te będą oddane do użytkowania zgodnie z prawem jeszcze przed złożeniem dokumentów do wypłaty dotacji z Programu Moja Woda. A samo oddanie ich do użytkowania może nastąpić poprzez uzyskanie decyzji zezwalającej na użytkowanie lub poprzez uprawomocnienie się zgłoszenia. Innym warunkiem był brak wcześniejszego dofinansowania z omawianego programu dla danego obiektu. Planowana edycja tego programu na rok 2025 została odwołana. W marcu Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu poinformował, że w roku 2025 NFOŚiGW z siedzibą w Warszawie nie przeznaczy środków na finansowanie Programu Priorytetowego „Moja Woda”. W związku z powyższym w roku bieżącym nie został ogłoszony nabór wniosków w ramach wspomnianego Programu.
Zbieranie i retencjonowanie wód
Do wydatków kwalifikowalnych w ramach powyższego wsparcia, zaliczano wydatki na zakup komponentów, które są trwałą częścią systemów nawadniania lub wykorzystania wód opadowych, w tym także roztopowych. Wydatkami kwalifikowalnymi były także koszty adaptacji elementów już istniejących, które zostaną wykorzystane jako składowe instalacji powstających w ramach dotowanych projektów.
W bardziej szczegółowym ujęciu, w powyższy zakres wchodził m.in. zakup, dostawa, montaż, budowa oraz uruchomienie, instalacji:
- do zebrania wód opadowych (w tym roztopowych) z powierzchni nieprzepuszczalnych posesji;
- do retencjonowania wód opadowych (w tym roztopowych) w zbiornikach (np. zbiorniki podziemne, zbiorniki nadziemne, „oczka wodne”);
- do retencjonowania wód opadowych (w tym roztopowych) w gruncie (np. rozszczelnienie powierzchni nieprzepuszczalnych, studnie chłonne, drenaż, ogrody deszczowe – bez kosztów nasadzeń);
- do retencjonowania wód opadowych (w tym roztopowych) na dachach – zielone dachy (warstwa drenażowa), bez kosztów nasadzeń;
- do wykorzystania retencjonowanych wód opadowych (w tym roztopowych – np. pompy, filtry, przewody, zraszacze, sterowniki, centrale dystrybucji wody, inne instalacje umożliwiające zagospodarowanie wody opadowej).
Maksymalne wsparcie dla jednego beneficjenta nie mogło przekraczać kwoty w wysokości 5 tys. zł. Natomiast minimalna wysokość kosztów kwalifikowanych wynosiła 2 tys. zł
Wsparcie finansowe w ramach Programu „Moja Woda” miało charakter refundacji poniesionych kosztów i mogło wynosić nie więcej niż 80% kosztów kwalifikowalnych instalacji wchodzących w skład przedsięwzięcia na kwotę do 5000 zł na jedno przedsięwzięcie.
Instytucjami wdrażającymi omawiany program były Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW), właściwe ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawców projektów.
Zmiany klimatu i skutki zagrożeń
Inny Program Priorytetowy wdrażany przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska nosił nazwę: „Adaptacja do zmian klimatu oraz ograniczanie skutków zagrożeń środowiska”. Program „Adaptacja do zmian klimatu oraz ograniczanie skutków zagrożeń środowiska” był realizowany w latach 2015-2021, a jego nabory odbywały się m.in.. w 2020 i 2021 roku. W 2025 roku nie otwarto naboru dla tego programu, ale warto przypomnieć, na czym polegało to wsparcie.
Program miał służyć podnoszeniu poziomu ochrony przed skutkami zmian klimatu i zagrożeń naturalnych. Chodziło też o ochronę przed negatywnymi efektami występowania poważnych awarii, usprawnienie usuwania ich skutków, a także o wzmocnienie efektywności wybranych elementów zarządzania środowiskiem. Wnioskodawcami i beneficjantami programu mogły być jednostki samorządu terytorialnego (jst – gminy i powiaty) i ich związki oraz podmioty świadczące usługi publiczne w ramach realizacji zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego. Mogły to być również spółki prawa handlowego, przedsiębiorstwa państwowe, a także państwowe osoby prawne.
Wsparcie w ramach omawianego programu przyjmowało formę pożyczek lub dotacji. Przy czym, ta druga forma pomocy dotyczyła jednostek samorządu terytorialnego, realizujących zadania w zakresie retencji na obszarach wiejskich. Dodajmy też, że beneficjenci mogli się ubiegać o dofinansowanie do 100% kosztów kwalifikowanych w przypadku dofinansowania w formie pożyczki. Natomiast w przypadku ubiegania się o dofinansowanie w formie dotacji dla retencji na obszarach wiejskich można było wnioskować o kwoty nieprzekraczające 70% kosztów kwalifikowanych. Instytucją wdrażającą powyższy program, łącznie z organizacją kolejnych naborów w jego ramach, był Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW).
Zwiększenie odporności na klęski
Ministerstwo Klimatu i Środowiska było również odpowiedzialne za wdrażanie, finansowanego z funduszy Unii Europejskiej, Działania 2.1 – Adaptacja do zmian klimatu wraz z zabezpieczeniem i zwiększeniem odporności na klęski żywiołowe, w szczególności katastrofy naturalne oraz monitoring środowiska, w ramach unijnego Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ) 2014-2020. W tym przypadku, w zakres rzeczowy wsparcia wchodziło opracowanie i aktualizacja dokumentów strategicznych i planistycznych, a także realizacja zadań służących osiągnięciu dobrego stanu wód. Chodziło również o wsparcie rozwoju ponadregionalnych systemów małej retencji oraz o budowę, przebudowę lub remont urządzeń wodnych przyczyniających się do zmniejszenia skutków powodzi i suszy. W ramach powyższego działania pomoc mogły też otrzymać projekty, których celem jest tworzenie systemów gospodarowania wodami opadowymi na terenach miejskich, a także inwestycje dotyczące zabezpieczania brzegów morskich zagrożonych erozją jak również zapobiegania, przeciwdziałania oraz ograniczania skutków zagrożeń. Wnioskować można także o wsparcie na inwestycje służące wdrażaniu nowoczesnych metod obserwacji oraz na zakup sprzętu w celu usprawnienia systemu monitoringu środowiska. Dofinansowanie mogły także zyskać realizacje polegające na tworzeniu baz wiedzy w zakresie zmian klimatu i adaptacji do nich. Przewidziano również pomoc dla projektów i działań informacyjno – edukacyjnych z zakresu zmian klimatu i adaptacji do nich. Pomoc finansową zyskać mogły również budowa specjalistycznych jednostek pływających do prowadzenia czynnej osłony przeciwzatorowej. Dofinansowane mogły być także prace przygotowawcze dla inwestycji.
Lista beneficjentów wsparcia
Beneficjentami wsparcia w ramach Działania 2.1 Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ) 2014-2020 mogły być: Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej (KZGW), Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej (RZGW), jednostki samorządu terytorialnego i ich związki, działające w ich imieniu jednostki organizacyjne, a także podmioty świadczące usługi publiczne w ramach realizacji obowiązków własnych jst oraz jednostki organizacyjne Lasów Państwowych, urzędy morskie, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW), Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej (KG PSP), Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej im. Józefa Tuliszkowskiego – Państwowy Instytut Badawczy, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIOŚ), Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska (WIOŚ) oraz MKiŚ.
Wsparcie miało formę dotacji. Maksymalny wskaźnik procentowy poziomu dofinansowania Unii Europejskiej wydatków kwalifikowalnych na poziomie projektu: 85% a 100% dla organów władzy i administracji rządowej, czyli: KZGW i RZGW. A minimalny wkład własny beneficjenta jako wskaźnik procentowy wydatków kwalifikowanych: 5%.
Troska o dobry stan wód
Wsparcie obejmowało m.in.: opracowanie lub aktualizację dokumentów strategicznych i planistycznych z zakresu gospodarowania wodami, realizację zadań służących osiągnięciu dobrego stanu wód, wsparcie ponadregionalnych systemów małej retencji, budowę, przebudowę lub remont urządzeń wodnych przyczyniających się do zmniejszenia skutków powodzi i suszy, a także systemów gospodarowania wodami opadowymi na terenach miejskich. Wsparcie można również było pozyskać na działania służące zabezpieczaniu brzegów morskich zagrożonych erozją, mające na celu zapobieganie, przeciwdziałanie oraz ograniczanie skutków zagrożeń. Wsparcie zyskać mogły także realizatorzy projektów wdrażających nowoczesne metody obserwacji, łącznie z zakupem sprzętu usprawniającego działanie systemów monitorowania środowiska. Pomocy podlegać mogłyrównież realizacje zmierzające do tworzenia i rozwoju baz wiedzy o zmianach klimatu i adaptacji do ich skutków oraz kanałów jej upowszechniania w kontekście zwiększenia odporności gospodarki, środowiska i społeczeństwa na zmiany klimatu. Chodzi też o przeciwdziałanie i minimalizowanie skutków nadzwyczajnych zagrożeń. Kolejna dziedzina objęta pomocą to budowa specjalistycznych jednostek pływających do prowadzenia czynnej osłony przeciwzatorowej. Instytucją wdrażającą działanie był NFOŚiGW.
Dla porządku dodajmy także, że MKiŚ zajmowało się również wdrażaniem Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ) 2014-2020 – Działanie 2.5 – Poprawa jakości środowiska miejskiego. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ) 2014-2020 zakończył się zgodnie z harmonogramem, a jego działania, w tym Działanie 2.5 – Poprawa jakości środowiska miejskiego, nie są już aktywnie wdrażane w 2025 roku.
Źródła:
1. www.gov.pl/web/susza/ministerstwo-klimatu-i-srodowiska
2. https://www.gov.pl/web/nfosigw
3. https://www.gov.pl/web/klimat/impact25-jak-woda-ksztaltuje-nasza-przyszlosc-w-obliczu-zmian-klimatu
4. https://www.wfosgw.poznan.pl/aktualnosci-z-funduszu/w-roku-2025-nie-bedzie-naboru-w-ramach-programu-priorytetowego-moja-woda/
