W pierwszej części niniejszego tekstu [czytaj TUTAJ] zasygnalizowałem i omówiłem założenia projektu krajowego Planu Strategicznego dla unijnej Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027, łącznie z analizą części zawartych w nim programów pomocowych dla rolnictwa. Teraz zajmę się analizą pozostałych form wsparcia. Dokonam również oceny szans i zagrożeń związanych z wdrażaniem KPS w polskim rolnictwie.
ONW i program środowiskowo – klimatyczny
Projekt polskiego PS dla unijnej WPR na lata 2023-2027 z pewnością rozczaruje rolników zainteresowanych korzystaniem z płatności przejściowej (stosowanej od 2019 roku) dla obszarów, które na skutek nowych kryteriów delimitacji utraciły status ONW (tj. obszary z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami), typ nizinny (I lub II). W tym przypadku kontynuacji wsparcia nie przewidziano. W PS zawarto natomiast płatność dla gospodarstw rolnych posiadających minimalną obsadę zwierząt, co najmniej 0,5 DJP/ha UR w całym gospodarstwie, położonych na obszarach ONW typ górski i tzw. podgórski (czyli dla obszarów ONW typ specyficzny strefy II, które spełniają warunek „co najmniej 50% powierzchni użytków rolnych znajduje się powyżej 350 m n.p.m.”).
Rolnicy będą też mogli skorzystać ze wsparcia w ramach Programu Rolno – Środowiskowo – Klimatycznego dotyczącego ochrony cennych siedlisk i zagrożonych gatunków fauny i flory na obszarach Natura 2000 i poza nimi.
Młodzi rolnicy i małe gospodarstwa
W ramach proponowanego planu strategicznego kontynuowana ma być także premia dla młodych rolników. Przy czym, w tym działaniu wysokość premii wzrosnąć ma z obecnych 150 000 zł do 200 000 zł.
Kontynuowane będzie również wsparcie premiowe dla małych gospodarstw. W planie jest też podniesienie kwoty wsparcia do 150 000 zł dla gospodarstw wprowadzających produkty w ramach np. rolniczego handlu detalicznego (RHD), a także z kategorii działalności marginalnej, ograniczonej czy lokalnej (MOL), dotyczącej wytwarzania żywności pochodzenia zwierzęcego. Dodajmy, że rolnicy zajmujący się tego rodzaju działalnością będą mogli również skorzystać z pomocy w postaci ryczałtu 200 000 zł, co znacząco powinno wspomóc proces skracania łańcuchów sprzedaży.
Kontynuowane będzie też wsparcie związane z przetwórstwem rolno-spożywczym. Przy czym preferowane będą działania inwestycyjne prowadzone przez grupy producentów rolnych oraz rolników prowadzących RHD lub MOL. Warto jednak wiedzieć, że w przypadku wsparcia dla grup producentów pojawił się warunek wydatkowania m.in. 60% dotacji na środki trwałe. Wiadomo też, że utrzymane będzie wsparcie w sektorze owoców i warzyw oraz pszczelarstwa.
OZE, środowisko, klimat i ASF
W ramach zawartych w PS działań inwestycyjnych pojawiają się natomiast możliwości dofinansowania inwestycji z dziedziny odnawialnych źródeł energii (OZE) i ochrony środowiska oraz klimatu. Utrzymane zostanie wsparcie inwestycyjne w ramach walki z ASF. Planuje się również rozszerzenie wsparcia na programy operacyjne (obecnie dostępne tylko dla uznanych grup producentów warzyw i owoców), na inne grupy produktów w ramach interwencji sektorowych.
Natomiast nowe działania, czyli dopłata do ubezpieczeń upraw oraz dopłata do towarzystw ubezpieczeń wzajemnych uwzględniają jedynie pokrycie ryzyka klęskowego.
Dodajmy, że w ramach PS dla WPR na lata 2023-2027 kontynuowane będzie wsparcie dla grup EPI (współpraca) zrzeszających rolników, jednostki naukowe, przedsiębiorców, posiadaczy lasów, podmioty doradcze. Przewidziana jest też kontynuacja wsparcia dla Lokalnych Grup Działania LEADER i wsparcie dla doradztwa rolniczego. Bardzo ograniczone będzie natomiast wsparcie inwestycji z obszaru odnowy wsi, które w praktyce ograniczy się do dofinansowania instalacji przydomowych oczyszczalni ścieków.
Czego już nie będzie?
W opracowanym planie nie przewidziano natomiast dotacji na zakup maszyn. Wyjątek stanowić będą gospodarstwa ekologiczne oraz budowa obiektów inwentarskich i zakup maszyn związanych z celami środowiskowymi i klimatycznymi.
Przewiduje się też wyłączenie wsparcia na produkcję trzody chlewnej oraz podniesienie maksymalnej wielkości ekonomicznej gospodarstwa do 25 tysięcy euro w momencie składania wniosku.
Analiza zagrożeń
Jak zauważają specjaliści, w polskim projekcie PS WPR na lata 2023-2027 w kilku działaniach duży nacisk kładzie się na ekologię, ochronę środowiska i bioróżnorodności, dobrostan zwierząt oraz współpracę rolników. Wiąże się to z ogłoszonymi przez Komisję Europejską nowymi strategiami „Od pola do stołu” oraz „Na rzecz bioróżnorodności”, zgodnie z którymi premiowani będą rolnicy podejmujący dodatkowe działania na rzecz ochrony klimatu oraz środowiska naturalnego.
Uderzenie w polski eksport produktów?
Niestety dla obszarów naszego kraju, które charakteryzuje duży udział produkcji towarowej oraz nasycenie produkcją zwierzęcą, projekt krajowego Planu Strategicznego, stwarza raczej zagrożenia niż szanse rozwojowe. Jest tak dlatego, że projekt ten w swych zapisach nastawiony jest raczej na wsparcie dla małych i średnich gospodarstw rolnych, których produkcja na rynek nie jest zbyt duża. Również z perspektywy eksportu produktów rolno-spożywczych, w której to dziedzinie Polska jest znaczącym eksporterem żywności, a rolnicy i przetwórcy w ostatnich 20 latach zainwestowali duże środki finansowe w rozwój produkcji pod działalność eksportową, projekt PS wspierający m.in. skracanie łańcuchów dostaw żywności, najprawdopodobniej będzie odgrywał hamującą rolę. W tym zakresie zachodzi też duże ryzyko znaczącego zmniejszenia znaczenia Polski jako konkurencyjnego producenta żywności na arenie międzynarodowej.
Mało pieniędzy, dużo dokumentów
Do zagrożeń związanych z realizacją projektu polskiego PS dla WPR na lata 2023-2027, zalicza się również niewystarczające środki finansowe na realizację zaplanowanych działań.
Obawy budzi również konieczność prowadzenia przez rolników zainteresowanych udziałem w działaniach PS, rozbudowanej dokumentacji, co stwarza możliwość pogubienia się w formalnościach i ostatecznie, zniechęcenia się do podejmowania nawet dotowanych programów. Jednocześnie nad rolnikami ciąży widmo większych obowiązków i dodatkowych ograniczeń stosowania ŚOR (środków ochrony roślin) i nawozów.
Wsparcie dla małych i lokalnych
Podsumowując, wdrażanie polskiego projektu PS dla WPR na lata 2023-2027 przyniesie duże wsparcie i wzrost szans rozwoju dla małych gospodarstw, szczególnie tych, które zainteresowane będą ekoschematami i otrzymają dopłatę redystrybucyjną.
Wdrażanie PS WPR stworzy też więcej możliwości dla rozwoju rolniczego handlu detalicznego (RHD) i przetwórstwa na poziomie gospodarstwa rolnego oraz sprzedaży bezpośredniej. Prognozuje się także znaczący rozwój gospodarstw ekologicznych. Szansą dla rolników będzie też wykorzystanie dopłat i możliwości rynkowych dla zbytu produktów ze zwierząt utrzymywanych w podwyższonych warunkach dobrostanu. Pozytywną stroną zmian nowej WPR będzie również wzmocnienie systemu ubezpieczeń rolnych i stabilizacja dochodów rolniczych.
Jednak, jak zauważają specjaliści, aby rolnicy mogli w maksymalnym stopniu wykorzystać proponowane w PS WPR programy, konieczne będzie ścisłe i konsekwentne monitorowanie wdrażania PS na etapie szczegółowych rozporządzeń i ostatecznego ustalania stawek wsparcia.
Natomiast polscy rolnicy będą musieli, z przysłowiowym ołówkiem w ręku, np. przy wdrażaniu ekoschematów dokonać rzetelnej i bardzo racjonalnej oceny możliwości ekonomicznych i planów rozwojowych gospodarstw. Ocena ta musi się ściśle opierać o ekonomiczny rachunek korzyści i kosztów. W przeciwnym razie sytuacja wielu gospodarstw może się znacząco pogorszyć.
Źródła:
– Materiały Wielkopolskiej Izby Rolniczej – 15 Wielkopolskie Fora Rolnicze (www.wir.org.pl)
– Materiały Krajowej Rady Izb Rolniczych – Uwagi KRIR do PS WPR (www.krir.pl)
– Materiały Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi – Plan Strategiczny dla WPR (www.gov.pl)
– Materiały Komisji Europejskiej
