Jak zyskać własną studnię?

Powtarzające się i nasilające w ostatnich latach okresy susz i niedoborów wody skłaniają ku temu, by zastanowić się nad skutecznymi sposobami zabezpieczenia gospodarstw rolnych w niezawodne źródła i metody dostarczania wody. Wiele wskazuje na to, że w tym kontekście indywidualne studnie głębinowe w gospodarstwach mogą przeżywać swój renesans. W niniejszym artykule przyjrzymy się zatem, jakie są zalety i wady studni głębinowych? Co trzeba zrobić, by studnię w legalny sposób zainstalować i z niej korzystać? Jakie są wymogi prawne i ograniczenia? Spróbujemy też odpowiedzieć na pytanie: ile to kosztuje? 

Trochę historii

Studnie to nieodzowny element tradycyjnego, wiejskiego i rolniczego krajobrazu. Trudno powiedzieć, kiedy na ziemiach polskich powstał pierwszy tego rodzaju obiekt. Wiadomo jednak, że najstarsza zachowana studnia, znajduje się na dziedzińcu klasztoru benedyktynów w Mogilnie (woj. Kujawsko-pomorskie) i pochodzi z XI wieku. Przez całe stulecia studnie udoskonalano technologicznie, tak pod względem ich głębokości oraz zabezpieczeń (od kamieni, przez cegły aż po okrągłą, betonową cembrowinę), jak i sposobu poboru wody, od prostych wyciągów ręcznych przy płytszych studniach, przez żurawie albo kołowroty, aż po montaż pomp elektrycznych w dobie elektryfikacji. Dodajmy również, że od II. połowy XX. wieku począwszy, do zmniejszenia liczby indywidualnych studni na obszarach rolniczych przyczynił się rozwój wiejskich wodociągów. Natomiast obecnie, w dobie nasilających się i powtarzających regularnie susz, zastosowanie nowoczesnych studni głębinowych w gospodarstwach rolnych staje się sprawą aktualną i przyszłościową. 

Zalety i wady studni głębinowych

Zgodnie z najprostszym podziałem pod względem głębokości, rozróżnia się trzy typy studni: studnie wkręcane (abisynki), o głębokości 3-7 metrów, studnie kopane (kręgowe), do 20 metrów oraz studnie wiercone (głębinowe) o głębokości 20-150 metrów lub więcej.
Przy czym, głębokość studni głębinowej zależna jest od warunków hydrogeologicznych konkretnego obszaru, jednak najczęściej mieści się w przedziale od 20 do 70 metrów, a w niektórych przypadkach może sięgać nawet 150 metrów lub więcej. Niemniej jednak, optymalna minimalna głębokość studni głębinowej to 30 metrów. Chodzi o to, by uniknąć zanieczyszczeń z płytkich warstw gruntu. 

Za budową studni głębinowych w gospodarstwach rolnych przemawia nielimitowany dostęp do wody, także podczas suszy. Ważne jest też zapewnienie gospodarstwom dywersyfikacji źródeł pobierania wody i uniezależnienie ich od zasobności sieci wodociągowej, a także lokalnych zbiorników wody opadowej. Kolejny ważny argument „za”, to niższe opłaty w porównaniu z cenami poboru wody wodociągowej. Pozytywną przesłanką do posiadania własnej studni głębinowej jest także perspektywa zwiększenia produktywności rolnej, dzięki możliwości wykorzystania jej do automatyzacji nawadniania upraw. Istotna jest również możliwość korzystania z wody o jakości lepszej niż ta powierzchniowa lub wodociągowa. 

Do mniej korzystnych stron inwestowania w studnie głębinowe zalicza się natomiast jednostkowy koszt inwestycji oraz wysiłek poniesiony w proces przygotowania dokumentacji, wykonania badań oraz samej budowy studni głębinowej.

Usytuowanie studni 

Wykonanie odwiertu sięgającego warstw wodonośnych to podstawowe działanie przy budowie studni głębinowej, co nie jest sprawą uznaniową, lecz podlega ścisłym regulacjom prawnym. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury Dz.U.2022.1225 (z późn. zm.), zawiera szereg wytycznych dotyczących umiejscowienia studni dostarczającej wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi. Na ich mocy, odległość osi studni powinna wynosić minimum 5 m od granicy działki, 7,5 m od osi przydrożnego rowu, 15 m od budynków inwentarskich oraz szczelnych silosów, zbiorników gromadzących nieczystości lub kompost, a także 30 m od przewodu rozsączającego kanalizacji, do której są odprowadzane ścieki oczyszczone biologicznie. Na 70 m ustawodawca wyznacza natomiast minimalną odległość studni od nieutwardzonych wybiegów dla zwierząt, a także od pola filtracyjnego i przewodu rozsączającego kanalizacji bez biologicznego oczyszczania ścieków. Dodajmy również, że zgodnie z przepisami, należy utwardzić teren wokół studni w promieniu min. 1 metra od rury studziennej. 

Procedury i pozwolenia 

W Polsce studnie o głębokości do 30 metrów nie wymagają pozwolenia na budowę, o ile pobór wody nie przekracza 5m3 na dobę i jest przeznaczony na cele własne. Bezwzględnie jednak, każdą budowę studni należy zgłosić do właściwego terenowo starostwa powiatowego. Natomiast w przypadku studni wierconej, o głębokości większej niż 30 m, konieczne jest również zatwierdzenie projektu geologicznego i uzyskanie pozwolenia wodnoprawnego.
Przy czym, posiadanie pozwolenia wodnoprawnego to wymóg konieczny w przypadku każdego poboru wód na cele rolnicze i to bez względu na głębokość studni. 

Ponadto, każdy rolnik i inny inwestor, zanim rozpocznie budowę studni musi złożyć do miejscowego starostwa wniosek o zatwierdzenie projektu robót geologicznych. Do wniosku dołącza się też tzw. mapę zasadniczą (z klauzulą z urzędu geodezyjnego), z zaznaczonym miejscem wiercenia. Przepisy przewidują, że czas oczekiwania na zatwierdzenie takiego projektu wynosi 30 dni, a kolejne 14 dni, to czas na uprawomocnienie decyzji. W następnym kroku zgłasza się do starostwa zamiar rozpoczęcia prac. I dopiero po 14 dniach od tego momentu można przystąpić do wiercenia studni głębinowej

Natomiast po dokonaniu wiercenia studni głębinowej należy, również do starostwa powiatowego, złożyć do zatwierdzenia tzw. powykonawczą dokumentację hydrogeologiczną, która winna zawierać: wyniki badania jakości wody, informacje o planowanej i wykonanej głębokości studni oraz maksymalnej jej wydajności. Dodajmy też, że zatwierdzenie dokumentacji hydrogeologicznej wydawane jest po ok. 30 dniach od jej złożenia. Natomiast na jej uprawomocnienie oczekuje się następne 14 dni.

Operat i pozwolenie wodnoprawne

Na tym jednak nie koniec, bo dokumentacja hydrogeologiczna to podstawa do przygotowania operatu wodnoprawnego, który składa się wraz z wnioskiem o pozwolenie wodnoprawne na pobór wód głębinowych do Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie, korzystając z wzoru wniosku dostępnego na oficjalnej stronie internetowej PGW WP. Do tego rodzaju wniosku należy dołączyć: wypisy z rejestru gruntów i z Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego (w tym przypadku również wyrys), mapę zasadniczą, dokumentację hydrogeologiczną, a także płytę CD z elektroniczną formą całej dokumentacji.
Na tym etapie, na prawomocne pozwolenie wodnoprawne, oczekuje się zazwyczaj od 2 do 5 miesięcy. A bezzwłocznie po otrzymaniu prawomocnego pozwolenia, należy udać się do lokalnego Zarządu Zlewni po tzw. przybicie klauzuli ostateczności. Dodajmy również, że pozwolenie wodnoprawne na pobór wody głębinowej udzielane jest na czas określony i nie dłuższy niż maksymalnie 30 lat. 

Ile to kosztuje? 

O tym, ile wydamy na budowę własnej studni, decydują takie parametry jak: jej głębokość, średnica otworu, twardość i konsystencja podłoża, a także jakość materiałów użytych do jej budowy. Kolejny parametr to przewidywane zapotrzebowanie na wodę. W praktyce, finalny wydatek na budowę własnej studni wynosi, od kilkunastu do kilkudziesięciu tysięcy złotych. Na te wartości składają się koszty następujących elementów: koszt wiercenia studni głębinowej w przedziale od 150 do 600 zł/m, wykonanie obudowy studni to koszt rzędu od 1500 do 3500 zł, wykonanie rur osłonowych (dla ochrony wody przed zanieczyszczeniami oraz odwiertu przed osuwiskami), to koszt od 30 do 150 zł/m, montaż rur filtracyjnych (do pobierania wody i oczyszczania jej z cząstek stałych), to koszt w wysokości od 100 do 500 zł/m. Natomiast koszt zakupu i montażu specjalnej pompy głębinowej zainstalowanej w studni pod lustrem wody i tłoczącej wodę do zbiornika hydroforowego, zamyka się w kwotach w wysokości od 1500 do 5500 zł, w zależności m.in. od wydajności, wysokości podnoszenia, mocy silnika i średnicy. Następny wydatek to zakup i montaż zbiornika hydroforowego gromadzącego zapas wody, (dzięki czemu pompa głębinowa nie musi pracować przy każdym jej poborze), który dla zbiornika o pojemności 300 l wynosi od 1500 do 5500 zł. A jeżeli zdecydujemy się również na zakup i montaż stacji uzdatniania wody usuwającej mangan i żelazo, to nasze wydatki wzrosną o kwotę z przedziału od 3 tys. zł. Warto również wspomnieć, że studnia głębinowa powinna posiadać obejmę nośną z zaworem odcinającym i przyłączami wodnymi – w górnej części rur osłonowych, wyłącznik ciśnieniowy dla ochrony pompy przed pracą na sucho oraz wodomierz.

Zabezpieczenie przed brakiem wody

Rozważając budowę studni głębinowej, warto też pamiętać o koszcie jej regularnego serwisowania, a także o cenie wody. Przy okazji warto również wspomnieć, że zwolnienie rolników z opłat dotyczy poboru wody średniorocznie do 5 m3/dobę. A powyżej tej wartości rolnik płaci za wodę, stosownie do ilości, jaką pobiera. To ważne, ponieważ w przypadku wykrycia nieudokumentowanego, ponadnormatywnego poboru, naliczane są dotkliwe kary finansowe.
Jednakże, pomimo powyższych uwarunkowań formalno-prawnych, wydatków i ograniczeń, budowa i posiadanie własnej, dobrze wykorzystanej studni głębinowej w gospodarstwie rolnym, z pewnością zwiększa bezpieczeństwo produkcji i funkcjonowania gospodarstwa, a także zabezpiecza przed stratami wynikającymi z braków wody, które obecnie i w przewidywalnej przyszłości mogą być coraz większe. 

Źródła: 

1. https://zodr.pl/zinet/wp-content/uploads/2023/12/korzystanie-z-wody.pdf
2. https://wir.org.pl/asp/procedura-budowy-obiektow-studnia-glebinowa
3. https://www.wody.gov.pl/pozwolenie-wodnoprawne
4. Woda w przestrzeni przyrodniczej i kulturowej. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, Urszula Myga-Piątek (red.), Sosnowiec