Aktualny stan na rynku buraka cukrowego

Burak cukrowy jest to roślina uprawna, która należy do rodziny komosowatych. Zaliczana jest do roślin intensywnych, które dają najwyższe plony masy z 1 ha oraz najwyższe plony energii. Na podstawie cech morfologicznych, uprawne formy buraka cukrowego dzieli się na cztery grupy odmian: buraki liściaste, buraki ogrodowe, buraki pastewne oraz buraki cukrowe.

Pochodzenie tej rośliny nie jest jeszcze do końca poznane. Prawdopodobnie gatunek ten wyodrębnił się około 2000 lat p.n.e. z buraka nadmorskiego, który rósł na nawadnianych terenach dzisiejszego Iranu i Iraku. Tereny nadmorskie, które ciągną się od Europy Zachodniej aż po Bliski Wschód to naturalne siedlisko buraka.

Powierzchnia uprawy buraków cukrowych w Polsce

Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) w Polsce w 2021 roku uprawiano ponad 250 tys. hektarów buraków cukrowych. Największą powierzchnią tej uprawy charakteryzuje się województwo wielkopolskie – prawie 60 tys. ha oraz województwo kujawsko-pomorskie – ponad 55 tys. ha. Kolejnym województwem ze znaczną powierzchnią buraków cukrowych jest woj. lubelskie – ponad 30 tys. ha. Natomiast najmniejszą powierzchnią w uprawie buraków cukrowych odznacza się województwo małopolskie – poniżej 1 tys. ha oraz województwo podlaskie, na którym uprawiano zaledwie 4 ha buraków cukrowych. Można zauważyć, że powierzchnia uprawy buraków cukrowych jest ściśle związana z położeniem działających cukrowni w Polsce. Dla przykładu: w województwie wielkopolskim uprawiano na znacznej powierzchni buraki cukrowe zapewne dlatego, że działają 4 cukrownie: w Opalenicy, Środzie Wielkopolskiej, Gostyniu oraz Miejskiej Górce.

Zdjęcie 1. Powierzchnia uprawy buraków cukrowych w Polsce w 2021 r.

Areał zasiewów, plon oraz liczba plantatorów w uprawie buraków cukrowych

Analizując dane z Krajowego Związku Plantatorów Buraka Cukrowego (KZPBC) z ostatnich kilku lat, w Polsce wyraźnie można wykazać pewien trend w uprawie buraka cukrowego, jakim jest zmniejszenie się liczby plantatorów (w kampanii 2021/2022 – 27 294 plantatorów), przy jednoczesnym wzroście zasiewów (w kampanii 2021/2022 – ponad 250 tys. ha). Na zmniejszającą się liczbę plantatorów wpływa wiele czynników, m.in. pozycja plantatora, która uległa osłabieniu po zniesieniu kwotowania, wprowadzenie podatku cukrowego czy zmniejszającą się ilość środków ochrony roślin w uprawie buraków cukrowych. Znaczący wpływ na zmniejszającą się liczbę plantatorów w ciągu ostatnich lat mają galopujące koszty produkcji. To nie tylko wysokie ceny nawozów. Coraz droższe są środki ochrony roślin, paliwa, części zamienne oraz wysokie koszty zbioru.

W porównaniu do kampanii cukrowniczej z 1997 roku zauważalny jest także wzrost plon buraków cukrowych z 1 ha. Jednak na ten czynnik duży wpływ miał postęp hodowlany w tej uprawie.

Zdjęcie 2. Areał zasiewów, plon oraz liczba plantatorów w uprawie buraków cukrowych.

Aktualnie działające cukrownie w Polsce

Po raz pierwszy burak o mięsistych korzeniach został opisany w 1945 roku. Natomiast pierwsza cukrownia założona przez Acharda została uruchomiona w 1801 roku i znajdowała się na Dolnym Śląsku w miejscowości Konary koło Wołowa.

Pod koniec lat 80. XX wieku w Polsce działało 78 cukrowni. Jak pisał Stanisław Gierszewski, prezes Stowarzyszenia Techników Cukrowników, to właśnie polski przemysł cukrowniczy należy do jednych z najstarszych w Europie. „Pod koniec XIX wieku i w pierwszej połowie XX wieku cukrownictwo stanowiło jedną z kluczowych gałęzi gospodarki polskiej. Niekwestionowana była również jego rola w torowaniu postępu agrotechnicznego w rolnictwie”.

Z 78 cukrowni pozostało już niewiele, bo zaledwie 17.

Krajowa Spółka Cukrowa obejmuje 7 cukrowni: Cukrownia Dobrzelin, Cukrownia Kluczewo, Cukrownia Krasnystaw, Cukrownia Kruszwica, Cukrownia Malbork, Cukrownia Nakło i Cukrownia Werbkowice.

Spółka Südzcuker Polska obejmuje 4 cukrownie: Cukrownia Cerekiew, Cukrownia Ropczyce, Cukrownia Strzelin, a także Cukrownia Świdnica.

Pfeifer & Langen Polska obejmuje 4 cukrownie: Cukrownia w Gostyniu, Cukrownia w Miejskiej Górce,  Cukrownia w Środzie Wielkopolskiej oraz Cukrownia Glinojeck w Zygmuntowie.

Nordzucker Polska obejmuje 2 cukrownie: Cukrownia Chełmża i Cukrownia Opalenica.

Zdjęcie 3. Aktualnie działające cukrownie w Polsce

Ceny za buraki kontraktowane w kampanii 2022/23

Duża dynamika na rynkach rolnych oraz rynku cukru, a także coraz większe koszty produkcji w uprawie buraków cukrowych wymuszają na koncernach cukrowniczych podnoszenie cen w kontraktach zawartych na bieżącą kampanię.

Jako pierwszy, cenę buraków cukrowych podniósł koncern Südzcuker Polska S.A. Jak można przeczytać na stronie internetowej spółki: „W dniu 10 sierpnia 2022 r. Komisja Porozumiewawcza na wniosek strony plantatorskiej ustaliła podwyższenie gwarantowanej średniej ceny za buraki kontraktowane w kampanii 2022/23 do poziomu nie mniej niż 50 €/t (przy 18% polaryzacji) dla wszystkich plantatorów, którzy współpracują z Südzcuker Polska S.A. W zależności od rozwijającej się sytuacji na rynku cukru, Südzcuker Polska S.A. i strona plantatorska w dalszym ciągu będą prowadzić rozmowy dotyczące kampanii 2022/23 i następnych.”

Jak podaje Krajowa Grupa Spożywcza podczas posiedzenia negocjacyjnego, które odbyło się 17 października 2022 r. Rada Związków Plantatorów Buraka Cukrowego przy Krajowej Grupie Spożywczej S.A. uzgodniła z Zarządem Spółki podwyższenie ceny za buraki kontraktowane do kwoty netto nie mniejszej niż 50 euro za tonę przy zawartości cukru 16%. Na tę kwotę składa się cena podstawowa 37 euro/t i świadczenie gwarantowane w kwocie 13 euro/t (zaliczka na poczet świadczenia dodatkowego powiązanego z ceną cukru).

Także Nordzucker Polska S.A podniosła plantatorom ceny za buraki cukrowe. W dniu 7 września rolnicy oddający buraki do spółki otrzymali informację, że podjęto decyzję o ponownym podwyższeniu cen w kampanii 2022/23. Strony ustaliły, że aktualnie obowiązującą ceną będzie kwota 41 €/t. Jednak warunkiem otrzymania wyższej ceny jest podpisanie umowy na kampanię 2023/24 na poziomie min. 80% zakontraktowanej ilości buraków w 2022/23.

Jak podaje biuro prasowe spółki Pfeifer & Langen Polska S.A. w bieżącej kampanii plantatorzy otrzymają za każdą tonę dostarczonych buraków kontraktowanych 48 €/t. Na cenę ostateczną składa się płatność z tytułu dotychczas uzgodnionej ceny w wysokości 43 euro, a także 5 euro zaliczki, którą producent cukru wypłaci na poczet rozliczenia ceny ostatecznej, dokonywanej w terminie do 31 października następnego roku.

Kalkulacja uprawy buraków cukrowych

O opłacalności buraka cukrowego głównie decyduje relacja wartości uzyskiwanego plonu i poniesionych kosztów produkcji. Koszty bezpośrednie są ważnym elementem opłacalności produkcji buraka cukrowego. Odzwierciedlają one w ujęciu wartościowym nie tylko zużycie, ale także koszt środków produkcji, na które składają się nasiona, nawozy mineralne czy środki ochrony roślin.

Zgodnie z opublikowanymi kalkulacjami przez Wielkopolską Izbę Rolniczą najwyższy udział w kosztach bezpośrednich mają koszty związane z nawożeniem – prawie połowa wspomnianych kosztów (ponad 4 tys. zł). Drugą pozycję zajmują koszty dotyczące pracy ciągnika, których udział wynosi ponad 21% – prawie 2 tys. zł. W celu obniżenia kosztów związanych z eksploatacją maszyn i urządzeń, producenci buraka cukrowego poszukują bardziej oszczędnych rozwiązań technologicznych i organizacyjnych, które pozwolą na poprawienie efektywności produkcji. Jednym ze sposobów zwiększania efektywności ekonomicznej jest stosowanie technologii uproszczonych, które polegają głównie na wyeliminowaniu z jesiennej uprawy roli najbardziej energochłonnej uprawki, jaką jest orka przedzimowa oraz na rezygnacji z wiosennej uprawy lub ograniczeniu jej do jednego, płytkiego zabiegu. Dużym zainteresowaniem wśród producentów buraka cukrowego cieszy się technologia siewu w mulcz. Nieco mniejszym udziałem charakteryzują się usługi – 13% (1 140 zł). Najniższą wartość mają koszty dotyczące ubezpieczenia OC rolników (niecałe 4 zł) oraz podatku (136 zł). We wspomnianej kalkulacji uwzględniono również koszt pracy ludzkiej, który został oszacowany na wartość 1 570 zł.

Wykres 1. Udział poszczególnych kosztów bezpośrednich w uprawie buraków cukrowych

Według opublikowanej kalkulacji na przychód w uprawie buraków cukrowych składa się wartość produktu głównego (13 tys. zł), zryczałtowany zwrot podatku VAT (911 zł), wartość produktu ubocznego jakim są wysłodki (600 zł), dopłaty bezpośrednie (936 zł) oraz płatność do buraków cukrowych (1524 zł). Łącznie przychód został oszacowany na kwotę prawie 17 tys zł. Po odjęciu kosztów wynik finansowy wynosi 5,5 tys zł/ha.

Tabela 1. Kalkulacja uprawy 1 ha buraka cukrowego, październik 2022

Źródło: Wielkopolska Izba Rolnicza

Podsumowanie

Burak cukrowy zaliczany jest do tych gatunków roślin, które charakteryzują się najwyższą produktywnością z jednostki powierzchnia. Głównym celem ich uprawy jest produkcja cukru na cele konsumpcyjne. Plantacje buraka cukrowego odznaczają się najwyższą produkcją tlenu. Jak wynika z danych GUS największa powierzchnia uprawy tej rośliny występuje w województwie wielkopolskim oraz kujawsko-pomorskim, co zapewne ma związek z liczbą działających cukrowni właśnie w tych regionach.

Uprawa buraków cukrowych od zawsze należała do najbardziej opłacalnych oraz dochodowych w porównaniu z innymi uprawami, czy nawet w porównaniu z produkcją zwierzęcą. Jednak wymaga ona dużego nakładu pracy, co powoduje, że mechanizacja w jej uprawie poczyniła znaczne postępy. Zmniejszająca się opłacalność powoduje, że producenci buraka cukrowego poszukują nowych, niskonakładowych oraz bardziej oszczędnych technologii i wydajniejszej techniki, która wpłynie na wzrost efektywności produkcji. Nie sprzyja temu także wycofywanie substancji aktywnych dopuszczonych w ochronie uprawy buraka cukrowego.