Producenci rolni z niepokojem patrzą w przyszłość. Ceny nawozów, zwłaszcza azotowych, są bardzo wysokie, nie tylko w Europie, ale również w innych częściach świata. W ostatnich trzech miesiącach zanotowano znaczne ich skoki, a wiosna coraz bliżej. Wielu rolników wstrzymało się z zakupem, sondując rynek, sprawdzając ceny i czeka. Większa część rolników, która nie zakupiła nawozów po starej cenie ograniczy je do niezbędnego minimum, doprowadzając tym samym do spadków produkcji roślinnej.

Bilans składników pokarmowych

Zarządzanie bilansem składników pokarmowych jest dzisiaj bardziej aktualne niż kiedykolwiek wcześniej, szczególnie poprzez obawy związane z przyszłym kształtem regulacji prawnych oraz ekologicznym podejściem względem nawozów azotowych i fosforowych. Wyznaczenie dawek składników pokarmowych, które są niezbędne do wydania plonu łączy się z dostarczeniem ich w odpowiedniej ilości oraz z efektywnym wykorzystaniem przez roślinę.

W bilansach składników pokarmowych uwzględnia się ich przychody ze wszystkich źródeł oraz rozchód z plonami roślin zbieranych z pola. Ujemne saldo bilansu, czyli różnica między dopływem i odpływem składników świadczy o ich niedoborze, natomiast dodatnie – o nadmiarze składników [ryc. 1].

Dodatnie saldo bilansu wyraża nadwyżkę, nadmiar albo straty, które stanowią niewykorzystane w produkcji rolnej składniki, które ulegają akumulacji w glebie lub przemieszczają się do wód powierzchniowych i podziemnych, bądź podlegają emisji do atmosfery. Straty składników mineralnych powodują ujemne skutki gospodarcze (obniżenie poziomu produkcji, ponoszenie większych nakładów na środki produkcji) oraz stwarzają niebezpieczeństwo dla środowiska naturalnego, przede wszystkim dla jakości wód. Szczególne zagrożenie w tym obszarze stwarzają rozprzestrzenione z produkcji rolnej związki azotu i fosforu.

Ujemny bilans składników będzie pogłębiał się w gospodarstwach, w których prowadzona jest intensywna produkcja, z dużym udziałem upraw roślin liściastych (rzepak, burak cukrowy, kukurydza), stosujących uproszczone systemy uprawy oraz pozbawionych produkcji zwierzęcej.

Ryc. 1. Źródła dopływu i odpływu składników pokarmowych.

*Elementy uwzględniane tylko przy opracowaniu bilansu azotu.

Obliczenie salda

Prawidłowe wykonanie bilansu dla danego składnika pokarmowego (SP) wymaga zgromadzenia informacji, obejmujących następujące dane:

– plon roślin uprawianych w ściśle określonym zmianowaniu (P);

– jednostkowe pobranie składnika pokarmowego każdej z roślin (SPj);

– ilość składnika pokarmowego straconego z pola w wyniku wymycia, erozji itp. (SPs);

– ilość składnika w resztkach roślinnych (korzenie, ścierń – SPrr);

– sposób zagospodarowania plonu ubocznego (liście, słoma – SPPu; przykładowe sposoby zagospodarowania słomy to: usunięcie z pola, nawóz organiczny);

– ilość składnika wprowadzonego do gleby z obornikiem, gnojowicą, nawozami organicznymi (Spob);

– ilość składnika wprowadzonego do gleby z atmosfery (opady atmosferyczne – Pat);

– ilość składnika wprowadzonego do gleby w nawozie mineralnym (SPn).

Bilans każdego składnika pokarmowego można zapisać w formie równania, które po lewej stronie uwzględnia straty, a po prawej – źródła dopływu do gleby.

P • SPj + SPs = SPrr +/- Sppu + Spob + Spat + SPn

Rozproszenie azotu w środowisku w wyniku wymywania do wód lub ulatniania z gleby oraz jego immobilizacja przez mikroorganizmy glebowe skutkuje brakiem możliwości całkowitego zbilansowania tego składnika.

Określenie wielkości dopływu składników

W bilansie składników, po stronie dopływu substancji pokarmowych uwzględnia się następujące źródła dopływu składnika do gleby:

–  nawozy naturalne [Tabela 1],

– nawozy organiczne,

– przyorane produkty uboczne roślin uprawnych,

– biologiczne wiązanie azotu,

– opad atmosferyczny – z opadem atmosferycznym do gleby dostają się na powierzchnię gleby ok. 14 kg azotu i  20 kg siarki;
– nawozy mineralne.

Obliczenie ilości odpływu składników

Pobranie jednostkowe danego składnika pokarmowego informuje nas ile musi pobrać roślina, aby wyprodukować 1t plonu głównego wraz z odpowiednią ilością produktu ubocznego. Wartość ta dla poszczególnych gatunków jest zdefiniowana na stałym, zbliżonym poziomie [Tabela 2].

Roślina uprawna Plon główny/plon uboczny Część rośliny Azot Fosfor Potas
N P2O5 K2O
Pszenica ozima 1:1,1 Ziarno 23 8 5
Słoma 7 3 15
Korzenie1 5 2 10
Żyto ozime 1:1,3 Ziarno 20 14 22
Słoma 5 3 16
Korzenie1 5 2 10
Pszenżyto 1:1,3 Ziarno 22 10 5
Słoma 5 3 16
Korzenie1 5 2 10
Jęczmień jary 1:1,0 Ziarno 20 10 20
Słoma 7 3 14
Korzenie1 5 2 10
Owies 1:1,5 Ziarno 20 15 25
Słoma 7 3 14
Korzenie1 5 2 10
Kukurydza 1:1,2 Ziarno 15 8 5,5
Słoma 8 3 20
Korzenie4 5 2 10
Rzepak 1:3,0 Nasiona 25 22 10
Słoma 10 5 24
Korzenie3 8 3 16
Burak cukrowy 1:0,8 Korzenie 1 0,6 2
Liście 2,5 0,8 5
Resztki korzeniowe3 2,5 0,8 5
Ziemniak 1:0,1 Bulwy 5,0 0,8 6
Łęciny 1,5 0,5 2

1 Korzenie zbóż stanowią 15% masy słomy; 2 Korzenie rzepaku stanowią 20% masy słomy; 3 Resztki korzeniowe buraka cukrowego stanowią 8% masy liści; 4 Korzenie kukurydzy stanowią 15% masy słomy.

Znając pobranie jednostkowe i prognozowany plon roślin można z prostego wzoru określić całkowite pobranie danego składnika pokarmowego z gleby przez rośliny:

Pc = Pj * PG + Pj * PU + Pj * PRk

Gdzie:

Pc – pobranie całkowite

Pj – pobranie jednostkowe

PG – plon główny roślin

PU – plon uboczny roślin

PRk – plon resztki korzeniowe

Przykład

Klasyczne gospodarstwo prowadzące produkcję zwierzęcą oraz roślinną w 4-letnim zmianowaniu: burak cukrowy, jęczmień jary, rzepak ozimy, pszenica ozima. W gospodarstwie produkt uboczny, czyli słoma oraz liście buraczane, zostają zebrane z pola. Ubytek materii organicznej zostaje zrekompensowany co 4 lata nawożeniem obornikiem w ilości 34 t/ha [Tab.4].

ZOBACZ RÓWNIEŻ

Nexat – najdziwniejszy ciągnik świata?

Skomentuj. Jesteśmy ciekawi Twojej opinii!