Pszenica jest najczęściej uprawianym gatunkiem na świecie – każdego dnia, każdy z nas świadomie lub nieświadomie spożywa produkty zawierające w sobie pszenicę. Początki uprawy sięgają nawet dziesięć tysięcy lat wstecz, już od czasów neolitycznych, a rozpoczęto ją na Bliskim Wschodzie, skąd rozpowszechniła się we wszystkich kierunkach całego świata. Pszenica stanowi jeden z podstawowych zbóż produkowanych na świecie – dłużej od pszenicy uprawiany jest tylko jęczmień, a częściej kukurydza i ryż, ale jego produkcja ogranicza się tylko do terenów Azji. Dzisiaj w wyniku selekcji, mutacji genetycznych i krzyżówek pszenica zmieniła się na tyle, że daje plony kilkukrotnie większe, jest odporna na wiele chorób i zjawisk pogodowych.
Pochodzenie pszenicy sięga południowo-zachodnich i środkowych regionów Azji (Turcji, Libanu, Syrii, Izraela, Egiptu i Etiopii). Obecnie uprawia się ją głównie w Europie, w obu Amerykach, także Azji oraz jest ważną składową gospodarki w Australii. Pierwszymi uprawianymi gatunkami pszenicy była samopsza i płaskurka, dopiero później wyparła je pszenica zwyczajna. Na całym świecie wymienić można 20 gatunków pszenicy, z czego najbardziej popularna jest pszenica zwyczajna i pszenica durum (twarda). Są też mieszańce międzygatunkowe, z których najpopularniejsze jest pszenżyto.
Uprawa w Polsce
Według szacunku GUS w Polsce w 2020 roku uprawa zbóż podstawowych wraz z mieszankami zbożowymi wynosiła około 7,2 mln ha. Oznacza to powierzchnię większą o 1% niż przed rokiem. Wśród zbóż na pierwszym miejscu znalazła się pszenica z ilością 2,5 mln ha, zaraz za nią pszenżyto 1,3 mln, żyto jęczmień i mieszanki zbożowe około 1 mln ha, a samego owsa – 0,5 mln ha. Jaki był średni plon pszenicy? Oszacowano go na 11,6 mln ton, czyli o 5% więcej niż w 2019 roku. Wstępnie oceniono, że ogólny plon zbóż podstawowych wraz z mieszankami zbożowymi wyniósł 38,6 dt/ha i był większy o 10% niż przed rokiem, a łącznie zbiory zbóż ukształtują się na poziomie 29,7 mln t, czyli o 11% więcej niż w 2019r. (KOWR, 2020).
Grupy jakościowe pszenicy
Odmiany pszenicy mają różny rodzaj przydatności. Ze względu na jakość ziarna, mąki i ciasta odmiany kwalifikuje się do pięciu podstawowych grup jakościwych:
- E – pszenica elitarna: ziarno ma najlepszą wartość przemiałowa; mąka najlepszą wartość wypiekową, dlatego wykorzystuje się ją do podnoszenia parametrów mąk, które powstają z ziarna innych grup
- A – pszenica jakościowa: ziarno z dobrą wartością przemiałową, dobra wartość wypiekowa mąki
- B – pszenica chlebowa: dobra wartością przemiałowa i wypiekowa, ale bez wykazywania podwyższonej aktywności amylolitycznej (obniżona liczba wypadania)
- K – odmiany na ciastka – niska zawartość białka w powstałej mące, niska zawartość enzymów proteolitycznych i amylolitycznych (wysoka liczba opadania, słabe rozmiękczenie, niska energia ciasta)
- C – odmiany pastewne lub inne – tutaj zaliczane są te odmiany, które nie zostały zakwalifikowane do wyżej wymienionych grup.
Dla rolnika, który produkuje ziarno najważniejsze są parametry, które bada się podczas sprzedaży w skupie. Zalicza się do nich: wilgotność, zawartość ogółem zanieczyszczeń, liczba opadania, minimalna gęstość i poziom białka.
Wymagająca roślina
Pszenica należy do rodziny wiechlinowatych, jest najbardziej wymagająca spośród wszystkich zbóż. Wszystko ze względu na słabo rozwinięty system korzeniowy Najbardziej odpowiadają jej gleby żyzne i urodzajne, o dobrej strukturze, bogate w próchnicę i składniki pokarmowe. Zaleca się uprawiać pszenicę na glebach kompleksów pszennego bardzo dobrego i dobrego (klasa I-III), żytniego bardzo dobrego (klasa IIIa i IIIb), pszennego górskiego i zbożowego górskiego oraz zbożowo-pastewnego mocnego. Sprawdzi się również na nieco słabszych glebach kompleksu żytniego dobrego (klasa IVa i IVb), wtedy jednak należy zadbać o utrzymanie gleby w wysokiej kulturze oraz dobrać odpowiednią odmianę. Optymalne pH gleby dla pszenicy to ok 6.5 (dopuszczalne jest również 5,3 – 7,3). Jest zbożem także o dużych wymaganiach wodnych, zwłaszcza w okresie od fazy krzewienia do końca fazy strzelania w źdźbło.
W uprawie pszenicy dużą rolę odgrywają przedplony, głównie ze względu na podatność pszenicy na choroby podsuszkowe (m.in. zgorzel podstawy źdźbła, fuzaryjną zgorzel podstawy źdźbła i korzeni). Najlepsze będą rośliny, które pozostawiają po sobie stanowisko w dobrej strukturze, niezachwaszczone oraz zasobne w składniki pokarmowe. Do tej grupy zaliczyć można groch, bobik, bobowate drobnonasienne oraz ziemniaki wczesne i średniowczesne uprawiane na oborniku. Dobrym przedplonem jest również rzepak, kukurydza na kiszonkę i owies. Obecnie wysiewa się coraz częściej pszenice w późniejszym terminie, po zbiorze kukurydzy ziarnowej. Do najgorszych przedplonów zalicza się przede wszystkim zboża: pszenicę, jęczmień i żyto. Przy uprawie pszenicy po takich przedplonach może dojść do obniżenia plonu nawet o 20%. Może to mieć również wpływ na pogorszenie parametrów ziarna. W przypadku uprawy dwóch roślin zbożowych po sobie, to w pierwszym roku powinno uprawiać się pszenice.
Technologia uprawy
Pszenica wymaga dobrze uprawionej gleby, która ma istotny wpływ na wielkość i jakość plonu. Wszystkie zabiegi agrotechniczne powinny być wykonane terminowo. Doprawienie gleby przed siewem powinno być wykonane starannie, co pozwoli na szybkie, pełnie i wyrównane wschody.
Wielu rolników, w dobie znacznych zmian klimatu i występującej suszy decyduje się również na bezorkowe i uproszone technologie uprawy. Pozwala to na zmniejszenie czasu pracy i zużycia paliwa, ale przede wszystkim na wykonywanie mniejszej ilości zabiegów uprawy co wpłynie na poprawę struktury i porowatości gleby oraz ograniczy erozję gleby.
Termin wysiewu pszenicy zależny jest od regionu i przypada pomiędzy 15 września a 5 października. Często jednak to właśnie pszenica uprawiana jest po roślinach późno schodzących z pola – burakach cukrowych czy kukurydzy ziarnowej. W przypadku opóźnienia terminu, zalecane jest zwiększenie normy wysiewu. Obecnie na rynku oferowane są późne odmiany pszenicy, które wysiewać można na spokojnie w listopadzie, a w sprzyjających warunkach nawet w grudniu.
Inwestując w uprawy i cały proces produkcji ziarna nie należy zapominać o nasionach. Tylko wysiew kwalifikowanego materiału siewnego daje nam pewność osiągnięcia wysokiego i dobrej jakości plonu. Od momentu wysiania nasion mamy realny podgląd na to, jakich efektów spodziewać się podczas zbioru. Kwalifikat ma wyższy potencjał plonowania, nasiona są doczyszczone i zaprawione na profesjonalnej linii do zaprawiania, co również pozwala generować koszty. Ponadto produkcja kwalifikatu odbywa się na wysokim poziomie, na specjalnie od tego przygotowanych plantacjach nasiennych, które poddawane są zarówno ocenie polowej, a kolejno ocenie laboratoryjnej.
