Zioła to nie tylko surowce wykorzystywane w przemyśle farmaceutycznym czy medycynie naturalnej, choć wiele gatunków właśnie dzięki określonemu spektrum działania jest w tym zakresie stosowane i dzięki temu rozpoznawalne. Rośliny te to także nieprzecenione źródło fantastycznych barw, kształtów, różnorodnych faktur i oszałamiających zapachów, stanowiące ważny element środowiska przyrodniczego. Zróżnicowanie gatunków roślin polnych, łąkowych i leśnych, w tym ziół dziko rosnących i gatunków uprawnych zapewnia tzw. homeostazę, czyli równowagę w układzie przyrodniczym.

Im bardziej różnorodny jest ten układ, tym trudniej jest go zachwiać, bo jest bardziej odporny, lepiej przystosowany i sprawniej reagujący na zmiany w środowisku. W obliczu zachodzących zmian klimatycznych, przybierającego na sile tempa wymierania gatunków, wszelkie działania zapobiegające tak szybkim przekształceniom środowiska przyrodniczego, podejmowane nawet na małą skalę, mogą przyczynić się do zwiększenia bioróżnorodności bądź pomóc w jej utrzymaniu. Z pewnością przynajmniej częściowo za przekształcenia odpowiedzialne jest rolnictwo, a głównie jego intensyfikacja. Wielkoobszarowe uprawy monokulturowe, czyli jednogatunkowe, nie tylko obniżają walory krajobrazowe regionu, ale też wpływają na ograniczenie różnorodności biologicznej flory i fauny ekosystemów rolniczych. Przeznacza się do uprawy nowe odmiany o wysokiej wydajności, ale kosztem zmniejszenia liczby tradycyjnych odmian i niewykorzystywania potencjału genetycznego organizmów danego ekosystemu. Niewielkie zróżnicowanie genetyczne potęguje niebezpieczeństwo degeneracyjne populacji osobników w obrębie rodzajów i gatunków, a także zwiększa ryzyko pojawiania się chorób i szkodników. Krajobraz rolniczy o dużej różnorodności, składający się z niewielkich pól uprawnych tworzących mozaikową strukturę zawierającą naturalne siedliska pomaga utrzymać większą liczbę naturalnych wrogów szkodników. Zwiększanie powierzchni gospodarstw rolnych i uprawa w monokulturze przyczynia się do zanikania bądź utraty naturalnych siedlisk, zadrzewień śródpolnych, drobnych obszarów bagiennych czy nieużytków, czyli braku tzw. korytarzy ekologicznych umożliwiających przemieszczanie się wielu gatunków zwierząt. Intensywne stosowanie środków ochrony roślin także wpływa na różnorodność gatunków roślin i zwierząt. Kluczowe w ochronie środowiska naturalnego i zapewnieniu bioróżnorodności w agrocenozach jest podejmowanie działań wdrażających założenia rolnictwa zrównoważonego.

Na różnorodność flory wpływa urozmaicony płodozmian w gospodarstwach rolnych. Wybór gatunków ziół, którymi można wzbogacić krajobraz pól uprawnych jest szeroki, jednak należy pamiętać, że wiele z nich ma specyficzne wymagania co do warunków glebowych i środowiskowych, a ich uprawa na szerszą skalę wiąże się już z ogromną wiedzą dotyczącą specyfiki danego gatunku, jego potrzeb, zabiegów uprawowych i możliwości zbytu na rynku. Nie każdy gatunek rośliny zielarskiej może być z powodzeniem wprowadzony do uprawy. Niekiedy rosnących na stanowiskach naturalnych roślin nie udaje się przenieść w inne środowisko do uprawy polowej ponieważ są one związane ze specyficznymi warunkami glebowymi, głównie mikroorganizmami, które współżyją z ich korzeniami. Warto rozpocząć od niewielkiego areału, np. w formie uprawy współrzędnej, zagospodarowania miedz śródpolnych na obrzeżach pól lub w formie pasów kwietnych, poprzez obsianie mieszanką ziół kwitnących. Przy wyborze gatunków zwracamy uwagę na takie, które mogą stanowić pożytek pszczeli lub też wpływać na populację owadów, jak np. melisa lekarska, nagietek lekarski, ogórecznik lekarski, lebiodka pospolita, jeżówka purpurowa, rumianek pospolity, szałwia lekarska czy lawenda wąskolistna. Ochrona i poszerzanie naturalnych siedlisk zarówno w gospodarstwach, jak i na terenach je otaczających, jest odpowiednim środowiskiem dla naturalnych wrogów szkodników, a więc sprzyja naturalnym metodom ich zwalczania. Ponadto półnaturalne siedliska w obrębie gospodarstw i wokół nich potrzebne są w krajobrazie rolniczym dla pszczół, aby mogły tworzyć miejsca gniazdowe niezbędne do rozmnażania. Rozkwiecone miedze czy zadrzewienia śródpolne to miejsca bytowania, rozrodu i baza pokarmowa dla wielu organizmów. Większość roślin zielarskich preferuje gleby żyzne, przepuszczalne, dobrze nasłonecznione, wapienne. Można jednak wśród gatunków znaleźć takie, które mają mniejsze wymagania glebowe czy pokarmowe, jednak należy zaznaczyć, że zawsze żyźniejsza gleba i optymalne nawożenie mineralne i organiczne będzie przez rośliny docenione. Do łatwiejszych w uprawie gatunków i nadających się na gleby piaszczysto-gliniaste można zaliczyć: dziewannę wielkokwiatową lub kutnerowatą, bergenię grubolistną, bylicę estragon, bylicę piołun, dziurawiec zwyczajny, fiołek trójbarwny, glistnik jaskółcze ziele, hyzop lekarski, krwawnik pospolity, łobodę ogrodową, lubczyk lekarski, łopian większy, miętę pieprzową czy nawłoć pospolitą. Wśród wymienionych gatunków bardzo wysoką wydajność miodową ma melisa lekarska, której właściwości znalazły nawet odzwierciedlenie w nazewnictwie systematycznym, bo melisa w języku greckim oznacza pszczołę miodną. Pszczelarze już od dawna stosują melisę jako atraktant dla pszczół, wykorzystując ziele do nacierania rojnic, pustych uli i dłoni.

Intensyfikacja rolnictwa sprawiła, że krajobraz cechuje się niską stabilnością ekologiczną i pojawiają się problemy z nadmiernym odpływem wody czy erozją gleby. W tym zakresie warto tworzyć nasadzenia krzewów zapobiegających erozji wodnej i wietrznej, które stanowią cenne siedlisko życia licznych gatunków zwierząt. Można z powodzeniem sadzić krzewy o mniejszych wymaganiach siedliskowych takie jak np. aronia czarnoowocowa, bez czarny, róża dzika czy dereń jadalny. Są to gatunki zaliczane do roślin zielarskich, które oprócz omawianych funkcji stanowią cenne surowce, które można wykorzystywać w lecznictwie. Surowcem zielarskim aronii jest owoc bogaty w witaminy, mający działanie ściągające, obniża ciśnienie krwi, działa przeciwzapalnie i uzupełnia przy tym niedobory witamin oraz soli mineralnych w organizmie. Sok z owoców aronii stosuje się jako środek witaminizujący w nadciśnieniu i miażdżycy tętnic, wykazuje działanie ochraniające komórki wątroby. Można również stosować syrop z aronii, który zwiększa odporność, ma działanie przeciwgorączkowe i wykrztuśne. W gospodarstwach domowych z owoców aronii sporządza się wina, likiery, soki i kompoty. Podobnie z owoców derenia sporządza się nalewki jako środek przeciwgorączkowy, który zwalcza przeziębienie i wzmacnia odporność organizmu. Z suszonych owoców derenia można przygotować herbatę wzmacniającą organizm i układ trawienny.

Rozmaita mozaika pól, łąk i pastwisk, z miedzami i kępami zadrzewień śródpolnych, szpalerami drzew, sadami i ogródkami przydomowymi tworzy niepowtarzalny krajobraz. Lato to czas, kiedy zwracamy większą uwagę na walory estetyczne krajobrazu. To dobry moment, by postarać się zwiększyć bogactwo gatunkowe, tworząc lub pomagając utrzymać istniejące ostoje bioróżnorodności.

Źródła: Dobosz-Idzik A., Rolnictwo ekologiczne w partnerstwie z naturą, Minikowo 2020, s. 24. Głodowska M., Gałązka A., Intensyfikacja rolnictwa a środowisko naturalne, „Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, 2018, nr 592, s, 3–13. Poradnik dla plantatorów – uprawa ziół, red. B. Kołodziej, Poznań 2010, s. 480.

Autor: Karolina Ratajczak

Artykuł pochodzi z Magazynu Drzewo Franciszka
Do pobrania tutaj – Drzewo Franciszka

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj