Rzepak zaliczany jest do jednej z najważniejszych roślin oleisto-białkowych na świecie. Ma istotne znaczenie gospodarcze. Można go zastosować nie tylko w przemyśle spożywczym, ale również może posłużyć w produkcji tłuszczów jadalnych roślinnych czy do wytwarzania biopaliw. Wykorzystywany jest także w żywieniu zwierząt gospodarskich w postaci poekstrakcyjnej śruty rzepakowej czy jako dodatek do pasz treściwych w postaci wytłoków.

Powierzchnia uprawy rzepaku na świecie

Zaraz po soi, rzepak jest najbardziej powszechnie uprawianą rośliną oleistą na świecie. W ostatnich latach w światowej produkcji roślin oleistych udział zbiorów rzepaku wynosił 12-13%. Popularność uprawy rzepaku wynika z jego wszechstronnego wykorzystania np. w przemyśle chemicznym czy, jak wspomniano wcześniej, w przemyśle spożywczym, biopaliwowym a także paszowym.

Rzepak na świecie produkowany jest głównie w: Unii Europejskiej, Kanadzie, Chinach oraz Indiach (wyk. 1). To właśnie u tych producentów zlokalizowane jest łącznie prawie 75% światowej powierzchni rzepaku. Zgodnie z przewidywaniami Departamentu Rolnictwa Stanów Zjednoczonych (USDA)  powierzchnia uprawy rzepaku na świecie może wynieść 41 mln ha w sezonie 2022/2023. Największą powierzchnię szacuje się w Indiach – 9,0 mln ha, Kanadzie – 8,6 mln ha oraz Chinach – 7,1 mln ha. USDA prognozuje, że na terenie Unii Europejskiej będzie 5,9 mln ha rzepaku.

Wykres 1. Szacowana powierzchnia uprawy rzepaku u wiodących światowych producentów w sezonie 2022/2023

rzepak
Źródło: Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa

Zbiory rzepaku na świecie

Na światowym rynku zbiory rzepaku mogą znacząco wzrosnąć. Jak przewiduje USDA globalne zbiory rzepaku w sezonie 2022/2023 mogą wynieść nawet 86,3 mln ton, co oznacza, że będą one wyższe o ponad 16% w porównaniu do poprzedniego sezonu. Zapewne ma to związek z większymi zbiorami u najważniejszych producentów tych nasion, m.in. w Unii Europejskiej, Kanadzie, Australii i w Stanach Zjednoczonych.

Wykres 2. Przewidywane zbiory rzepaku u największych światowych producentów w sezonie 2022/2023

rzepak
Źródło: Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa

Rzepak i jego zbiory w Polsce

Należy zauważyć, że Polska zajmuje trzecie miejsce w Unii Europejskiej, zaraz po Francji i Niemczech. Od ponad 15 lat krajowe zbiory rzepaku w Polsce przekraczają 2 mln ton rocznie, z wyjątkiem lat 2011-2012, kiedy nieznacznie się obniżyły do poziomu 1,9 mln ton. Zmian w wielkości zbiorów rzepaku należy doszukiwać się w dużej wrażliwości uprawy na niekorzystne warunki atmosferyczne, podatności na wymarzanie czy okresowe niedobory wody, szczególnie wiosną. To właśnie te czynniki głównie wpływają na spadek plonów rzepaku.

W Polsce rzepak jest na trzecim miejscu, zaraz po zbożach i pastewnych pod względem powierzchni uprawy. Łączna powierzchnia zasiewów w Polsce w 2021 r. wynosiła 10,9 mln ha, z czego rzepak i rzepik stanowił 9% (wyk. 3). Według Głównego Urzędu Statystycznego, w 2022 r., powierzchnia uprawy rzepaku zwiększyła się o około 8% w porównaniu do roku poprzedniego i wynosiła około 1,1 mln ha.

Wykres 3. Udział plantacji rzepaku w powierzchni zasiewów w Polsce w 2021 r.

rzepak
Źródło: Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa

Samowystarczalność Polski na rynku rzepaku

W Polsce zapotrzebowanie rynku wewnętrznego jest większe niż produkcja rzepaku, co oznacza, że nie jesteśmy w pełni samowystarczalni. Dlatego importujemy rzepak również z rynków zewnętrznych. Wskaźnik samowystarczalności Polski w produkcji rzepaku w ostatnich latach jest zróżnicowany. Zależy on głównie od poziomu zbiorów oraz od zapotrzebowania wewnętrznego. Jak wynika z wykresu 4 w ostatnim sezonie 2021/2022 wskaźnik samowystarczalności wynosił 95%, co oznacza, że musieliśmy importować surowiec z rynku zewnętrznego. Jak wynika z prognoz w latach 2022/2023 wskaźnik ten wzrośnie i wyniesie 100%. Należy zauważyć, że w latach 2013-2016 Polska była w pełni samowystarczalna.

Wykres 4. Samowystarczalność Polski w produkcji rzepaku

Źródło: Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa

Produkcja oleju rzepakowego w Polsce

Od 2020 r. produkcja rafinowanego oleju rzepakowego w Polsce charakteryzuje się tendencją wzrostową. Głównie jest to związane z możliwością zwiększania przerobu w krajowych tłoczniach ze względu na rosnącą podaż nasion rzepaku z produkcji. Według szacunków IERiGŻ-PiB, w Polsce w 2022 r. wyprodukowano 840 tys. ton oleju rzepakowego rafinowanego, w tym 580 tys. ton oleju jadalnego oraz 260 tys. ton oleju technicznego.

Produkcja oleju rzepakowego w Polsce (w tys. ton)

Lata Olej rzepakowy rafinowany z tego
jadalny techniczny
2010 605,7 463,0 142,7
2011 540,2 439,1 101,1
2012 591,8 397,9 193,9
2013 680,0 447,9 232,1
2014 720,1 463,5 256,6
2015 714,3 508,3 206,0
2016 819,4 489,0 330,4
2017 813,2 465,3 347,9
2018 756,6 536,5 220,1
2019 715,3 503,3 212,0
2020 674,8 504,2 170,6
2021 780,6 532,0 248,6
2022* 840,0 580,0 260,0

* Szacunek IERIGŻ-PIB

Rzepak i sytuacja cenowa na rynku

Od początku kwietnia ubiegłego roku widoczna jest tendencja malejąca cen rzepaku na giełdzie MATIF. W kwietniu 2022 r. rzepak wyceniany był na 945 euro za tonę, podczas gdy rok później był wyceniany na zaledwie 491 euro/t. We wrześniu ubiegłego roku był widoczny niewielki wzrost do 670 euro/t jednak był on krótkotrwały i już w grudniu tona rzepaku kosztowała 586 euro/t.

Wykres 5. Notowania cen rzepaku na giełdzie MATIF

rzepak
Źródło: Opracowanie własne na podstawie strony internetowej: www.bankier.pl

Silne powiązania rynku krajowego z międzynarodowym, w tym szczególnie z rynkiem europejskim, w dużym stopniu wpływa na ceny skupu rzepaku w Polsce. W maju ubiegłego roku za tonę rzepaku płacono ponad 4,6 tys. zł. Jednak w kolejnych miesiącach ceny rzepaku charakteryzowały się tendencją malejącą. Podobnie jak na giełdzie MATIF, niewielki wzrost na rynku krajowym zauważalny był w październiku 2022 r., jednak był on krótkotrwały. Według Zintegrowanego Systemu Informacji Rynkowej w lutym 2023 r. tona rzepaku na krajowym rynku kosztowała ponad 2,6 tys. zł.

Wykres 5. Średnie miesięczne ceny netto (bez VAT) płacone dostawcom przez przedsiębiorstwa dokonujące ZAKUPU RZEPAKU [zł/tonę]

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Zintegrowanego Systemu Informacji Rynkowej

Podsumowując, na sytuację cenową na rynku krajowym w 2023 r. wpływ mają kierunki zmian cen na giełdzie MATIF, ale także poniższe uwarunkowania rynkowe:

  • globalny wzrost produkcji rzepaku oraz soi prognozowany przez USDA,
  • rekordowy poziom zbiorów rzepaku w Polsce oraz wysokie zbiory w Unii Europejskiej,
  • zwiększony import rzepaku do Polski spoza UE,
  • wznowienie eksportu rzepaku i roślin oleistych przez porty w Ukrainie,
  • notowany w marcu spadek cen soi na giełdach światowych.

Należy zauważyć, że w miesiącach, które poprzedzają zbiory rzepaku, sytuacja cenowa na krajowym rynku w największym stopniu będzie uzależniona od zmian cen, które będą zachodziły na giełdzie MATIF. Wpływ również będzie miała skala podaży na rynek zapasów rzepaku zgromadzonych przez firmy skupowe i rolników. Nie należy również zapominać o warunkach pogodowych w Europie, a w szczególności o sytuacji hydrologicznej, które wpłyną na wysokość plonów.

Źródło:

  1. Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – Państwowy Instytut Badawczy
  2. Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa
  3. Zintegrowanego Systemu Informacji Rynkowej
  4. www.bankier.pl
Anna Zawieja
Rolniczka z pasji i wykształcenia. Od najmłodszych lat związana z tematyką rolnictwa ze względu na prowadzone przez rodziców gospodarstwo rolne. Aktualnie zajmuje się tematyką łowiectwa oraz analizą sytuacji na rynku rolniczym.

Skomentuj. Jesteśmy ciekawi Twojej opinii!