Słonecznik jako alternatywa dla rzepaku?

Wysokie ceny nawozów, paliw oraz środków ochrony roślin wymuszają na rolnikach poszukiwanie alternatywnych roślin, które wymagają mniejszych nakładów ale jednocześnie gwarantują zbyt i opłacalne ceny. Jedną z takich roślin jest właśnie słonecznik.

Jeszcze kilka lat temu pola słonecznika kojarzyły nam się głównie z Czechami czy z południowymi landami Niemiec. Jednak w ostatnim czasie uprawa słonecznika zyskała na popularności w Polsce. Potwierdzają to dane o powierzchni upraw udostępnione przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa: w 2020 r. obsiano 9 647 ha, w 2021 r. – 19 518 ha i w 2022 r. zasiano 64 843 ha.

Tak znaczny wzrost powierzchni uprawy słonecznika wynika z kilku powodów. Jednym z nich są zmiany klimatu, które powodują, że słonecznik zaliczany do roślin ciepłolubnych coraz lepiej „czuje się” w naszych warunkach. Kolejnym powodem jest dość duża odporność na suszę przez głęboki system korzeniowy oraz włoski pokrywające łodygę. Kolejnym powodem, dość istotnym, jest rynek zbytu oraz ceny oferowane przez odbiorców, które przyciągają rolników. Atrakcyjne ceny są skutkiem działań wojennych na Ukrainie, która jest największym producentem słonecznika.

Uprawa słonecznika

Słonecznik lubi gleby lżejsze, gdzie rzepak nie udaje się ze względu na warunki glebowe i stosunki wodne. Najlepiej nadaje się na gleby od klasy IVa o kompleksie pszennym bardzo dobrym i dobrym. Najlepszym przedplonem dla słonecznika są rośliny okopowe i motylkowe. Najczęściej jednak słonecznik uprawiany jest po zbożach. Nie powinno się go uprawiać po sobie oraz po rzepaku ze względu na większe zagrożenie wystąpienia m.in. zgnilizny twardzikowej. Słonecznik polecany jest w gospodarstwach, w których uprawianych jest kukurydza. Zarówno do kukurydzy jak i słonecznika wykorzystuje się te same maszyny do siewu oraz zbioru.

W zależności od rośliny przedplonowej musimy odpowiednio przygotować pole do siewu. Przykładowo po kukurydzy resztki powinno się mulczować, a następnie rozsiać wapno. Przed zimą wszystko powinno wymieszać się z glebą. Pole na którym będziemy siać słonecznik powinno charakteryzować się dobrym spulchnieniem oraz zagęszczonym podłożem. Wiosną najczęściej stosuje się włókowanie, bronowanie i zabiegi agregatem uprawowo-siewnym. Powinno się ograniczyć zabiegi uprawowe maksymalnie do minimum w celu zapobiegania stratom wilgoci, przesuszaniu wierzchniej warstwy gleby.

Korzenie słonecznika mogą sięgać nawet do 2 metrów w głąb gleby. Te najgłębsze odpowiadają za transport wody, z kolei dość spora masa korzeniowa w warstwie ornej odpowiedzialna jest za pobieranie składników pokarmowych. W celu wytworzenia 1 t nasion (w tym odpowiedniej ilości łodyg oraz liści), słonecznik pobiera ok. 70 kg N, 26 kg P₂O₅ oraz 90 kg K₂O. Z wymagań pokarmowych wynika, że słonecznik jest rośliną potasolubną, dlatego szczególnie należy uwzględnić nawożenie potasem. Pierwiastek ten wpływa na usztywnienie łodyg. Nawozy potasowe i fosforowe powinno stosować się jesienią lub ewentualnie wiosną. Z kolei nawożenie azotowe należy wykonać przed siewem. Należy pamiętać, że zbyt duże dawki nawozów azotowych mogą prowadzić do wylegania roślin, opóźnienia dojrzewania oraz mniejszej odporności. W uprawie słonecznika nie należy zapominać o nawożeniu siarką, magnezem oraz borem.

Siew słonecznika powinien odbywać się kiedy gleba na głębokości min. 5 cm ogrzeje się do temperatury 9°C i się nie obniży. W naszym kraju taką temperaturę gleby otrzymujemy dopiero najczęściej w trzeciej połowie kwietnia. Jest to również uzależnione od regionu. Zazwyczaj słonecznik siejemy tydzień wcześniej niż kukurydzę. W przypadku aspekty technicznego sam siew odbywa się z reguły siewnikiem do kukurydzy z adaptacją dla słonecznika w rozstawie 75 cm. Z kolei głębokość siewu powinna wynosić około 2 cm.

W przypadku słonecznika, którego wysiew nastąpił dość wcześnie dużym zagrożeniem są chwasty o niższych wymaganiach termicznych. Do tej grupy zalicza się m.in.: bodziszek drony, chaber bławatek, maruna bezwonna. Z kolei dla słonecznika wysianego w późniejszym terminie zagrożeniem będą chwasty ciepłolubne do których zalicza się np. chwastnica jednostronna, psianka czarna czy żółtlica drobnokwiatowa. Do przedwchodowego odchwaszczania plantacji można zastosować preparaty zawierające: pendimetalinę, aklonifen czy S-metachlor. Z kolei do powschodowego zwalczania chwastów można zastosować środki zawierające: chizalofop-P etylu, kletodym czy cykloksydym.

Do najgroźniejszych chorób dla słonecznika zalicza się m.in.: zgniliznę twardzikową czy szarą pleśń, które mogą pojawiać się w latach bardziej wilgotnych. Dodatkową ochroną przed tymi chorobami może być uprawa słonecznika w dalszym zmianowaniu z rzepakiem. Z kolei w latach upalnych dość sporym problemem może okazać się czarny uwiąd słonecznika.

Zbiór słonecznika przypada na końcówkę września lub początek października, w zależności od dojrzałości nasion. Jednak ich wilgotność nie może przekroczyć 20-25%. W okresie dojrzewania słonecznika należy uważać na ptaki, które wyjadają nasiona. Opóźnienie w zbiorze może powodować straty spowodowane żerowaniem  Po zbiorze nasiona dosusza się letnim powietrzem. W naszych warunkach zbiera się od 2,5 do 4,0 t/ha nasion.

Zalety uprawy słonecznika

Słonecznik ma szerokie zastosowanie w żywieniu zwierząt oraz ludzi. Można go uprawiać m.in. na kiszonkę lub ziarno, z którego w dalszej kolejności wytłacza się olej lub przeznacza do produkcji pasz dla zwierząt. Dużą zaletą słonecznika są mniejsze wymagania pokarmowe w porównaniu do rzepaku a jego uprawa jest tańsza. W kontekście nowej Wspólnej Polityki Rolnej i rolnictwa zrównoważonego uprawa słonecznika jest dobrą alternatywą w celu ustalenia właściwego płodozmianu, które będzie premiowane.

Przykładowa kalkulacja uprawy słonecznika

Źródło: Wielkopolska Izba Rolnicza

Opłacalność uprawy słonecznika jest na dobrym poziomie. Jak podaje Wielkopolska Izba Rolnicza łączna suma kosztów w uprawie słonecznika wynosi pond 6 200 zł, z czego koszty bezpośrednie stanowią ponad 70%. Natomiast przychody są na poziomie prawie 9 000 zł. Z tego wynika, że uprawa słonecznika jest opłacalna. Po odjęciu wszystkich kosztów dochód wynosi 2 500 zł/ha. Co prawda wynik finansowy być może jest niższy w porównaniu do uprawy rzepaku ale zwiększona odporność na susze oraz mniejsze wymagania pokarmowe powodują, że uprawa słonecznika jest warta jej rozważenia. Dodatkowo należy wziąć pod uwagę wysokie ceny nawozów. Popyt na ziarno coraz bardziej rośnie, dlatego warto z odbiorcą podpisać umowę przed podjęciem decyzji o jego uprawie.

Źródła:

1. Wielkopolska Izba Rolnicza
2. www.farmer.pl
3. https://www.e-pole.pl
4. https://i-rolnik.pl