Opłacalność uprawy buraka cukrowego

Burak cukrowy zaliczany jest do roślin intensywnych, które dają najwyższe plony masy z 1 ha praz najwyższe plony energii. Pochodzenie tej rośliny nie jest jeszcze do końca poznane. W Polsce, produkcja buraków cukrowych to tradycja sięgająca XIX wieku kiedy zasoby naturalne pozwoliły stać się Polsce z jednym z głównych producentów cukru z buraków w całej Europie. W obliczu niskich cen zbóż, a także stale rosnących kosztów produkcji zastanawiamy się które rodzaje roślin zapewniają korzystny bilans. Czy produkcja buraków cukrowych w Polsce ma przyszłość?

Areał zasiewów, plon oraz liczba plantatorów w uprawie buraka cukrowego

Analizując dane z Krajowego Związku Plantatorów Buraka Cukrowego (KZPBC) z ostatnich kilku lat, w Polsce widoczny jest pewien trend w uprawie buraka cukrowego, jakim jest zmniejszenie się liczby plantatorów (w kampanii 2023/2024 – 26 027 plantatorów), przy jednoczesnym wzroście zasiewów (w kampanii 2023/2024 – ponad 265 tyś. ha). Zmniejszająca się liczba plantatorów wynika przede wszystkim: z pozycji plantatora, która uległa osłabieniu po zniesieniu kwotowania, zmniejszającej się ilości środków w ochronie uprawy, wprowadzenia podatku cukrowego czy niechęci cukrowni do przyjmowania nowych plantatorów. W ciągu ostatnich lat istotny wpływ na zmniejszenie liczby plantatorów mają także znaczne wzrosty w przypadku kosztów produkcji. To nie tylko wysokie ceny nawozów. Coraz droższe są środki ochrony roślin, paliwa, części zamienne czy wysokie koszty zbioru i transportu.

W porównaniu do kampanii cukrowniczej 1997/1998 zauważalny jest wzrost plonu buraków cukrowych z 1 ha. Wynika to przede wszystkim z postępu hodowlanego w tej uprawie.

Wyk. 1. Areał zasiewów, plon oraz liczba plantatorów w uprawie buraków cukrowych

Kalkulacja uprawy buraków cukrowych

Na opłacalność uprawy buraków cukrowych wpływa przede wszystkim relacja wartości uzyskanego plonu i poniesionych kosztów produkcji. Ważnym elementem opłacalności produkcji są koszty bezpośrednie. W ujęciu wartościowym, odzwierciedlają one nie tylko zużycie, ale również koszt środków produkcji na które składają się m.in.: materiał siewny, nawożenie, ochrona roślin czy usługi.

Według opublikowanych przez Wielkopolską Izbę Rolniczą kalkulacji rolniczych, najwyższy udział w kosztach bezpośrednich mają koszty związane z pracą ciągnika, których udział w kosztach bezpośrednich szacuje się na prawie 30%. Spośród kosztów dotyczących uprawy największy koszt dotyczy transportu zewnętrznego oraz uprawy przedsiewnej i orki zimowej. Rolnicy chcąc obniżyć koszty związane z eksploatacją maszyn i urządzeń powinni poszukać bardziej oszczędnych rozwiązań organizacyjnych i technologicznych, które umożliwią na poprawienie efektywności produkcji. Jednym ze sposobów, który pozwoli na zwiększenie efektywności ekonomicznej jest zastosowanie technologii uproszczonych, polegających na wyeliminowaniu z jesiennej uprawy roli najbardziej energochłonnej uprawki jaką jest orka przedzimowa oraz na rezygnacji z wiosennej uprawy lub ograniczeniu jej do jednego, płytkiego zabiegu. Dość sporym zainteresowaniem pośród producentów buraka cukrowego cieszy się technologia uprawy siewu w mulcz. Drugą pozycję zajmują koszty związane z nawożeniem, ich udział wynosi ponad 26%. Nieco mniejszym udziałem charakteryzują się usługi – ponad 24% (2 236 zł). Najniższą wartością odznaczają się koszty dotyczące OC rolników (niecałe 4 zł), oraz ubezpieczenia uprawy (prawie 170 zł).

Wyk. 2. Udział poszczególnych kosztów bezpośrednich w uprawie buraków cukrowych

Zgodnie z opublikowaną kalkulacją rolniczą na przychód w uprawie buraków cukrowych składa się wartość produktu głównego (ponad 14 tyś. zł z 1 ha), ryczałtowy zwrot podatku VAT (prawie 1000 zł) oraz płatność do buraków cukrowych (1806 zł). Łącznie przychód został oszacowany na kwotę ponad 18 tyś. zł. Po odjęciu kosztów, wynik finansowy wynosi 5 791 zł z 1 ha uprawy.

Prognoza

Zgodnie z prognozami analityków, w najbliższych latach ma nastąpić pogorszenie opłacalności w uprawie buraków cukrowych. Spadek opłacalności może wynikać z dopuszczenia do importu cukru spoza terenu Unii Europejskiej czego efektem będzie spadek ceny buraków cukrowych, a także cen cukru. Innym czynnikiem mającym wpływ na opłacalność mają koszty transportu. Krajowy Związek Plantatorów Buraka Cukrowego wskazuje także na inne czynniki, jakimi są susza oraz brak skutecznych środków ochrony roślin, które powodują spadek jakości oraz wysokości plonowania.

Wyzwania w produkcji buraka cukrowego

Rolnicy, którzy zajmują się uprawą buraków cukrowych podnoszą kilka kwestii, które ich zdaniem, utrudniają produkcję. Do tych czynników należy zaliczyć: badanie poziomu cukru w burakach, dostępność środków ochrony roślin czy wzrastające koszty produkcji.

Jednym z czynników są rzetelne badania poziomu cukru w burakach cukrowych, które są istotne dla rentowności produkcji. Jak podkreślają rolnicy, niestety wyniki badań wykonywanych w cukrowniach różnią się od poziomu cukru w burakach, które zostały zbadane prywatnie w laboratoriach. Należy zaznaczyć, iż działania podjęte na rzecz poprawy badań są konieczne.

Innym istotnym elementem wpływającym na opłacalność produkcji jest ilość dostępnych środków ochrony roślin. Dla porównania w 2018 roku było dostępnych 28 środków, podczas gdy do roku 2030 będzie dopuszczonych zaledwie kilka. Unia Europejska wymaga od rolników zrównoważonej produkcji, jednak należy zauważyć, że do spełnienia tych regulacji niezbędne są odpowiednie narzędzia.

Kolejnym sporym wyzwaniem dla producentów buraków cukrowych są stale rosnące koszty produkcji. Zauważalny jest stały wzrost cen nasion, środków ochrony roślin czy paliw. Należy zaznaczyć, że sytuacji nie poprawia fakt, że wzrost kosztów idzie w parze z regulacjami UE, które ograniczają dostęp do tanich i efektywnych środków ochrony roślin.  To właśnie na rolnikach spoczywa ciężar stale rosnących kosztów produkcji. Taka sytuacja wymaga od producentów poszukiwania nowych, bardziej wydajnych metod uprawy i inwestycji w nowoczesne technologie.

Podsumowanie

Burak cukrowy już od dawna zaliczany jest do upraw dochodowych w porównaniu z innymi uprawami czy w porównaniu z produkcją zwierzęca. Jednak wymaga ona dużego nakładu pracy, co powoduje, że mechanizacja w jego uprawie poczyniła znaczne postępy. Producenci buraka cukrowego poszukują nowych niskonakładowych oraz bardziej oszczędnych technologii i bardziej wydajnej techniki, która wpłynie na wzrost efektywności produkcji. Nie sprzyja temu także wycofywanie substancji aktywnych dopuszczonych w ochronie uprawy buraka cukrowego. Jednak należy zauważyć, że głównym celem uprawy buraków cukrowych jest produkcja cukru na cele konsumpcyjne. W najbliższej i trochę dalszej przyszłości zapotrzebowanie na cukier nie zniknie więc i uprawa buraka cukrowego nadal będzie popularna. W Polsce ograniczenia uprawy może narzucić Unia Europejska, jednak jest ona największym na świecie producentem cukru pochodzącego z buraków i aktualnie nie zanosi się na zmiany w polityce rolnej Unii Europejskiej w tym temacie. Oznacza to, że uprawa buraka cukrowego może stać się jeszcze bardziej popularna. Niestety, jednak w dłuższej perspektywie na opłacalność może wpłynąć coraz większy import cukru do Unii Europejskiej, który stanowi konkurencję dla rodzimych cukrowni.