Len, Linum usitatissimum L, jest cenną rośliną włóknodajną i oleistą, jedną z najstarszych roślin uprawianych na terenie Europy. Wielokrotnie wymieniany jest w Biblii a białe płótno lniane, oznaczające doskonałość i życie wieczne, było wykorzystywane przez wszystkie cywilizacje starożytne, czego doskonałym przykładem jest płótno lniane pochodzące z okresu 3000 lat p.n.e. odnalezione w grobowcach na terenie starożytnego Babilonu. Obecnie tkaniny lniane są szczególnie cenione ze względu na trwałość, komfort użytkowania, naturalne pochodzenie oraz fakt, że po zakończeniu użytkowania len ulega całkowitej biodegradacji i nie zanieczyszcza środowiska naturalnego. Z kolei olej lniany wykorzystywany jest do celów leczniczych, kosmetycznych, kulinarnych, do produkcji farb, lakierów. Siemię lniane jest najbogatszym źródłem tak ważnego w naszej diecie kwasu α-linolenowego i lignanów oraz znaczącym źródłem wysokiej jakości białka, błonnika rozpuszczalnego i związków fenolowych. Powszechnie wiadomo, że siemię lniane ma bardzo duży potencjał w zapobieganiu wielu chorobom, szczególnie chorobom układu krążenia, osteoporozie, reumatoidalnemu zapaleniu stawów, nowotworom (piersi, okrężnicy i prostaty) oraz zaparciom, a także korzystnie wpływa na odporność. Len odgrywa również ważną rolę w żywieniu zwierząt, m.in. drobiu czy bydła.
Jednak oprócz tego, że jest cenną rośliną włóknistą i oleistą len odgrywa również bardzo ważną rolę w naukach biologicznych. Otóż od wielu lat jest przedmiotem badań, które umożliwiły znaczny postęp w rozwoju biologii komórki i biotechnologii roślin obejmujących zagadnienia biochemiczne, regenerację roślin w kulturach in vitro oraz interakcję między rośliną a patogenem.
Len był przedmiotem pionierskich badań dotyczących organogenezy pośredniej, regeneracji roślin z pędów przybyszowych oraz rozwoju patogenów na liściach w kulturach in vitro. Szczególne znaczenie miały badania związane z otrzymywaniem haploidalnych i diploidalnych roślin lnu. Opisano regenerację lnu z kalusa utworzonego na fragmentach hipokotyli, liścieni i liści, z zarodków zygotycznych, mikrospor oraz w kulturach pylnikowych i z protoplastów. Z biegiem lat biotechnolodzy zyskują coraz więcej informacji dotyczących przebiegu kultur in vitro lnu. Stwierdzono wyraźny wpływ genotypu na wydajność regeneracji roślin w procesie organogenezy, natomiast wpływ źródła eksplantatu nie jest już tak jednoznaczny. Znaczący wpływ mają natomiast zastosowane regulatory wzrostu roślin. Bardzo duże znaczenie ma również skład pożywki hodowlanej pod względem wykorzystywanego źródła węgla. Jednoczesne zastosowanie dwóch źródeł węgla: sacharozy i glukozy w pożywce jest najbardziej korzystnym źródłem węgla do indukcji kalusa, natomiast zastosowanie samej sacharozy w niższym stężeniu indukuje rozwój pędów przybyszowych a sacharozy indukuje ryzogenezę.
Możliwość otrzymania zróżnicowanej regeneracji lnu in vitro umożliwiła badania odporności różnych odmian na wysokie zasolenie i inne czynniki stresogenne. Analizowano również powstawanie reaktywnych form tlenu podczas morfogenezy i ich wpływ na ten proces. Produkcja wartościowych roślin lnu pochodzących z kultur pylnikowych lub mikrospor jest przykładem zakończonego sukcesem zastosowania badań z zakresu biologii komórki i kultur tkankowych w codziennej praktyce hodowlanej. Coraz powszechniej stosuje się również selekcję materiału roślinnego pod kątem pożądanych cech (np.: odporność na choroby) poprzez analizę markerów molekularnych. Badania wykonane dla lnu przyczyniły się w znacznej mierze do rozwoju badań obejmujących inne gatunki roślin, zwłaszcza w badaniach dotyczących kultur zarodków. Natomiast zawiesiny komórek lnu okazały się bardzo wartościowym narzędziem w badaniach biochemicznych i molekularnych, zwłaszcza w zakresie poznawania procesu powstawania ścian komórkowych. Stały się ważnym modelem chętnie wykorzystywanym w wielu badaniach dotyczących ścian komórkowych innych gatunków roślin.
Zdjęcia na poletkach doświadczalnych: dr Aleksandra Deja, Zakład Biotechnologii, IWNiRZ-PIB
