Właściwie stosuj obornik

Obornik to najcenniejszy nawóz naturalny, zawiera składniki pokarmowe, substancje organiczne – próchnicę oraz bogatą i korzystną florę bakteryjną. Jednym z kluczowych elementów jego poprawnego stosowania jest odpowiednio dobrany termin oraz warunki glebowe. Zazwyczaj nawóz ten stosowany jest w technologii płużnej, czyli najczęściej późnojesienna aplikacja i zaoranie przed zimą pod roślinę uprawną.

Termin aplikacji często podyktowany jest aspektami organizacyjnymi. Z jednej strony wynika to z konieczności opróżnienia budynków inwentarskich, z drugiej zaś przyczyną jesiennego stosowania jest rozłożenie prac na ostatnie miesiące w roku. Stosowanie obornika również jest uzależnione od kategorii agronomicznej gleby (składu mechanicznego, dawniej zwanego ciężkością gleby), ukształtowania terenu i warunków klimatycznych.

Warunki glebowe, a rozkład

Na rozkład nawozów naturalnych wprowadzonych do gleby oddziałuje temperatura i wilgotność gleby. Kilka badań terenowych wykazało, że temperatura jest kluczowym czynnikiem kontrolującym szybkość rozkładu materii organicznej. Rozkład występuje zwykle szybciej w ciepłych rejonach niż w obszarach chłodniejszych. Gleby w chłodniejszych klimatach zawierają więcej materii organicznej ze względu na wolniejsze tempo mineralizacji (rozkładu). Poziomy materii organicznej w glebie zazwyczaj rosną wraz ze wzrostem średnich rocznych opadów. Warunki podwyższonego poziomu wilgotności gleby skutkują większą produkcją biomasy, która zapewnia więcej pozostałości, a tym samym większy potencjał żywności dla fauny i flory. Aktywność biologiczna gleby wymaga powietrza i wilgoci. Optymalna aktywność drobnoustrojów występuje przy prawie „polowej pojemności”, co odpowiada 60% wypełnionej wodą przestrzeni porów. Z drugiej strony okresy nasycenia wody prowadzą do słabego napowietrzania. Większość organizmów glebowych potrzebuje tlenu, a zatem redukcja tlenu w glebie prowadzi do zmniejszenia szybkości mineralizacji, gdy organizmy te stają się nieaktywne, a nawet umierają. Niektóre procesy transformacji stają się beztlenowe, co może prowadzić do uszkodzenia korzeni roślin spowodowanych przez produkty odpadowe lub sprzyjających warunków dla rozwoju organizmów chorobotwórczych. Dalsza produkcja i powolny rozkład mogą prowadzić do bardzo dużej zawartości materii organicznej w glebach o długim okresie nasycenia wodą (np. gleby torfowe).

Terminy aplikacji obornika

Ustalenie zasady stosowania obornika pod rośliny decyduje jednocześnie o terminach jego przyorania. Obornik można aplikować w różnych okresach:

• letnim(pod rzepak, pszenicę ozimą, a nawet niektóre międzyplony przeznaczone na nawóz zielony),
• jesiennym(pod buraki, warzywa, wczesne ziemniaki, kukurydzę)
• wczesnowiosennym(pod późne ziemniaki, kukurydzę, niektóre warzywa).

Termin przyorywania obornika jest również uzależniony od rodzaju (składu mechanicznego) gleb, ukształtowania terenu i warunków klimatycznych. Na glebach cięższych jesienne nawożenie obornikiem daje lepsze efekty od nawożenia wiosennego, natomiast na glebach lekkich lepsze efekty daje wiosenne stosowanie. Na glebach lekkich, zwłaszcza położonych na dużych skłonach i w rejonach o dużej ilości opadów atmosferycznych, rozkład obornika jest szybki i po jesiennym zastosowaniu występuje silne wymywanie azotu i częściowo też potasu. Na glebach cięższych rozkład odbywa się powoli, a lepsze właściwości sorpcyjne tych gleb ograniczają nadmierne wymywanie składników.

Jak często stosować obornik?

Obornik można stosować corocznie, jednak zwykle zaleca się przyorywać ten nawóz raz na 3-4 lata, w dawce dostosowanej do wymagań pokarmowych roślin. Na glebach lekkich, zwłaszcza położonych na dużych skłonach i w rejonach o dużej ilości opadów atmosferycznych, rozkład obornika jest szybki, następuje w ciągu 1-2 lat. Natomiast na glebach cięższych rozkład obornika odbywa się powoli w przeciągu 3-4 lata.

Najlepszą porą na rozrzucanie obornika jest dzień bezwietrzny, pochmurny, a nawet z lekką mżawką, ponieważ wtedy zachodzą najmniejsze straty azotu do atmosfery (w postaci amoniaku, który natychmiast rozpuszcza się w opadzie i w postaci wody amoniakalnej wsiąka w glebę). Wymieszanie nawozu z glebą należy przeprowadzić w sposób najszybszy z możliwych (zaleca się termin maksymalnie 12 godzin od zastosowania) z uwagi na to, że znaczna część amoniaku ulatnia się w ciągu pierwszych 12 godzin od zaaplikowania na polu. Im szybciej obornik zostanie wymieszany z glebą, tym straty azotu będą mniejsze. Opóźnione przyoranie obornika powoduje obniżenie jego wartości nawozowej, przekładając się tym samym na zmniejszone plony rośliny uprawnej (wykres 1 i 2).

Stosowany nawóz organiczny powinien być dobrze przefermentowany, nie słomiasty, by dodatkowo nie przesuszać gleby i w miarę szybko udostępnić roślinom zawarte w nim składniki pokarmowe w wyniku mineralizacji przez mikroorganizmy.

Obornik a głębokość orki

Obornik powinien być przyorany na taką głębokość, aby w ciągu okresu wegetacyjnego mógł on w znacznym stopniu ulec rozkładowi. Optymalna głębokość przykrycia obornika zależy od zwięzłości gleby, okresu stosowania obornika i stopnia jego dojrzałości, czyli przefermentowania nawozu w czasie przechowywania. Ze względu na duże tempo mineralizacji na glebach lekkich (kilka tygodni) obornik powinno stosować się w mniejszych dawkach (15–20 t/ha), ale częściej (co 2 lata), z przyoraniem na głębokość 15–25 cm. Na glebach cięższych rozkład nawozu trwa kilka miesięcy, dlatego zaleca się nawozić obornikiem odpowiednio wczesną jesienią z przyoraniem, a najlepiej wymieszaniem na głębokość kilkunastu centymetrów. Należy pamiętać, że zbyt głębokie przyorywanie obornika utrudnia jego rozkład, natomiast zbyt płytkie przyspiesza. Wartość ta zależy również od dawki obornika: im więcej masy zostaje przyorana, tym głębiej należy przyorywać. Głębsze przyoranie na glebach lżejszych wynika z zapewnienia do rozkładu nawozu większej ilości wilgoci, natomiast ilość powietrza jest tam wystarczająca, a nawet zbyt duża, przez co jego rozkład w tym miejscu następuje zbyt szybko, a niewielkie ilości cząstek koloidowych ograniczają kumulację humusu. Przykrycie masy organicznej ciężką, mokrą glebą zamyka dostęp do powietrza, a w takich warunkach obornik rozkłada się długo – gnije i pleśnieje. Proces gnicia oznacza, że nie odkładają się w glebie związki humusowe tworzące próchnicę. Powstają one bowiem tylko z materii organicznej podlegającej humifikacji, a nie z masy nawozów mineralnych.

Ważne jest także równomierne rozmieszczenie nawozu na polu, co znacznie ułatwia jego przyoranie/wymieszanie z glebą.

Wapnowanie, a stosowanie obornika

Nie zaleca się aplikacji obornika w latach, kiedy planowane jest wapnowanie, ponieważ wapno przyspiesza rozkład (mineralizację) obornika, powodując przy tym straty azotu, a także uwstecznienie fosforu. Jeśli jednak obydwa zabiegi muszą zostać wykonane, to nawozy wapniowe należy wywieźć na ściernisko, zaś obornik późną jesienią lub wiosną w odstępie czasowym minimum 6 tygodni. Im szybciej obornik zostanie wymieszany z glebą, tym straty azotu będą mniejsze.

Aplikacja obornika, a roślina

Obornik stosujemy w pierwszej kolejności pod rośliny o długim okresie wegetacji, a więc kukurydzę i okopowe, które najlepiej wykorzystują składniki pokarmowe z tego nawozu. Pod ziemniaki dajemy przeciętnie 20 – 30 t/ha obornika, pod buraki 40 t/ha, a pod kukurydzę 25-30 t/ha. Spośród roślin uprawnych obornik najlepiej wykorzystują ziemniaki, dla których jest on dobrym źródłem potasu. Obornik można stosować także z powodzeniem pod zboża, szczególnie na polach, na których uprawia się je w monokulturze lub na słabym stanowisku, w dawce 20 t/ha. Obornikiem można nawozić również użytki zielone, ale pod warunkiem, że jest dobrze przefermentowany. Najlepiej robić to późną jesienią, aplikując do 30 t/ha. Ustalając dawkę obornika na użytki zielone należy brać pod uwagę zawartość azotu i potasu, ponieważ przenawożenie tymi składnikami pogarsza jakość i skład botaniczny runi. Nawożenie obornikiem wydłuża okres użytkowania traw, poprawia ich zagęszczenie, wartość pokarmową paszy, zwiększa masę korzeniową i polepsza zimowanie roślin.

Zawartości składników pokarmowych

Z toną obornika wnosimy do gleby przeciętnie 5 kg azotu N, 3 kg fosforu (P₂O₅), 7 kg potasu (K₂O), 4,5 kg CaO; 1,8 kg MgO i mikroelementy takie jak: bor, miedź, cynk, molibden, kobalt itp. (Tab. 1). Jednak składniki te są słabiej dostępne dla roślin niż z nawozów mineralnych. Należy więc je uzupełnić odpowiednią dawką nawozów mineralnych. Biorąc pod uwagę warunki glebowo – klimatyczne Polski w pierwszym roku po zastosowaniu obornika, wykorzystanie azotu z obornika wynosi średnio 20-40%, fosforu 20-25%, a potasu 30%. Efektywność wykorzystania tych składników pokarmach wzrasta w następnych latach i zależy od szybkości rozkładu obornika w glebie (Tab. 2 i 3).

Tabela 1. Zawartość składników mineralnych w oborniku (kg/t) [Maćkowiak i Żebrowski, 2000].

Tabela 2. Ogólny stopień wykorzystania przez rośliny składników pokarmowych z obornika w latach (%).

Tabela 3. Wykorzystanie poszczególnych składników pokarmowych z nawozów organicznych [Grzeskowiak 2013].

Podsumowanie

Obornik to niezwykle wartościowy i cenny nawóz. Podczas aplikacji tego nawozu w dużej mierze rolnik powinien kierować się kategorią agronomiczną gleby na jaką będzie stosowany nawóz, wilgotnością i nasyceniem gleby wodą oraz temperaturą powietrza. To właśnie te czynniki mają ogromny wpływ na optymalny rozkład materii organicznej wprowadzanej do gleby w postaci obornika, ale również na efektywność wykorzystania uwolnionych składników pokarmowych przez rośliny.